Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

4-savol bo’yicha savol va topshiriqlar
4.1.
1-topshiriq. Berilgan sifat so’zlardan belgining ortiqligini, kamligini va o’ta ortiqligini namunaga qarab hosil qiling va ularning ma’nosidagi farqni so’zlab bering.
Tayyor, uzun, cho’ziq, yaqin, qiziq, silliq, tirik, toza, yangi, eski, teskari, dumaloq, ko’k, qora, sariq, jigari, pakana.
Na’muna: qizil - qip-qizil - qizg’ish; qora - qoramtir - qop-qora; pakana - pakanagina - pak-pakana.
2-topshiriq. Berilgan qatorlardagi sifatlarga oddiy, qiyosiy, orttirma darajadagi sifatlar bilan belgining kamligi va ortiqligi, o’ta ortiqligini ifodalovchi shakllar o’rtasida qanday semantik - grammatik farq borligini aytib tushuntiring.

1. 
   qora – qoraroq - eng qora – qoramtir - qop-qora;
   
2. 
   sariq – sariqroq - eng sariq – sarg’ish - sap-sariq;
   
3. 
   katta – kattaroq - eng katta - kattagina - kap-katta;
   

4.2.
1-topshiriq. Berilgan juftliklarda -gina, -kina, -qina; -mtir, -imtir; -sh, -ish, qo’shimchali sifatlarning ma’no jihatidan qanday farq qilishini ayting.

1. 
   Yap-yangi kitob - yangigina kitob.
   
2. 
   Tuppa-tuzuk bola - tuzukkina bola.
   
3. 
   Pak-pakana odam - pakanagina odam.
   
4. 
   Sap-sariq xotin – sariqqina xotin.
   
5. 
   Qip-qizil baxmal - qizg’ish baxmal.
   
6. 
   Oq surp – oqish surp.
   
7. 
   Qora to’n - qoramtir to’n.
   
8. 
   Ko’k tovar - ko’kimtir tovar.
   

4.3.
1-topshiriq. Sifatning belgining ortiqligi ma’nosini hosil qiluvchi vositalarining tagiga chizib, tushuntiring. Cheksiz shod, g’oyat xursand, nihoyatda chiroyli, behad minnatdor, haddan ziyod, g’oyat jozibali, juda kamtar.
4.4.

4. 
   1-topshiriq. Sifatning kuchaytirma (intensiv) shakllari va ularni yasovchi vositalarni ajrating va tushuntiring.
   

Tuzuk - tuppa-tuzuk, durust - duppa-durust, oq - oppoq, qizil - qip-qizil, yumaloq - yum-yumaloq, ho’l – jiqqa ho’l, to’la – liq to’la, yolg’on - g’irt yolg’on.
2-topshiriq. Sifatda belgiga nisbatan sub’ektiv baho formasi va ma’nosi ifodalanayotganini berilgan misollar yordamida tushuntirib bering.

1. 
   Nigina, shiringina qizcha bo’libdi.
   
2. 
   Qiz jazmaniga chiroyligina jilmayib, yo’lida davom etdi.
   

Adabiyotlar:

1. 
   O’zbek tili grammatikasi. 1 tom, Toshkent, 1975, 271-306.
   
2. 
   Hozirgi o’zbek adabiy tili. 1 qism, Toshkent, 1980, 251-256.
   
3. 
   U. Tursunov va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Toshkent, 1992, 280-287.
   
4. 
   Nurmonov A. va b. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. Morfologiya. “XX1 asr avlodi”, T., 2001.
   
5. 
   Sayfullaeva R. va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Morfologiya.T.,2005.
   
6. 
   Sodiqova M. Hozirgi o’zbek tilida sifat. Toshkent, 1974.