Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

partibus iudeorum vi magis ad fontem baptismatis quam predicatione perductos. Sed dum c d

quispiam ad baptismatis fontem non predicationis suavitate, sed necessitate pervenerit, ad

pristinam superstitionem remeans inde deterius moritur, unde renatus esse videbatur.

a)-a) om. CR.

b) perducere R.

c) ut L.

d) predicatio/onem (Seitenwechsel) C.

Polycarp 7.13.5

1523

5. Imperator Constantinus.

Iudeus servum christianum nec comparare debebit nec largitatis vel alio quocumque titulo

consequatur. Quod si aliquis iudeorum mancipium vel christianum habuerit vel aliquis alterius

sect. seu nationis crediderit ex quacumque causa possidendum et id circumciderit, non solum a

mancipium dampnum mulctetur, verum etiam capitali sententia puniatur, ipso servo pro b c

premio libertati donando . d e

a) crederit M.

b) mantipii C; mancipii R.

c) dampno CR.

d) ante correctionem: memio (?) M; korr. C.

e) dampnando korr. in dando C.

Polycarp 7.14.1

1524

XIV. De temperamento atque curatione adhibenda temporali necessitate . a b c d

1. Leo episcopus Rustico Narbonensi episcopo.

Sicut quedam sunt, que nulla possunt ratione convelli, ita multa sunt, que aut pro

consideratione etatum aut pro necessitate rerum oporteat temperari, illa sempere

consideratione servata, ut in his, que vel dubia fuerint aut obscura, id noverimus sequendum,

quod nec preceptis evangelicis contrarium nec decretis sanctorum patrum inveniatur

adversum.

a) XX korr. in XIII M; XIII L; XV C.

b) veneratione ML.

c) adhibendis CR.

d) necessitati C.

e) ante correctionem: cemper M.

Polycarp 7.14.2

1525

2. Idem Nicet. episcopo Aquilegensi salutem.

Regressus ad nos filius noster Adeodatus sedis nostr. diaconus dilectionem tuam poposcisse

memoravit, ut de his auctoritatem apostolice sedis acciperes , que quidam magnam a b

difficultatem diiudicationis videntur afferre . Sed pro inspectione temporalium necessitatum c

adhibenda curatione , ut vulnera, que in adversione hostilitatis illata sunt, religionis maxime d

ratione sanentur.

a) acciperet L.

b) quidem CR.

c) auferre M.

d) korr. in curatio est C; curatio. R.

Polycarp 7.14.3

1526

3. Dilectissimis fratribus universis episcopis per Lucaniam, Britios et Siciliam constitutis

Gelasius.

Necesaria rerum dispositione constringimur et apostolice sedis moderamine convenimur sic a a

canonum patronum decreta librare et retro presulum decessorumque nostrorum precepta b c d

metiri, ut que presentium necessitas temporum restaurandis ecclesiis relaxanda deposcit,

adhibita consideratione diligenti, quantum potest fieri, temperemus, quo nec in totam formam e

veterum videamur excedere regularum et reparandis militi. clericalis officii , que per diversas f g

Itali. partes ita belli famisque consumpsit incursio , ut in multis ecclesiis , sicut fratris et h i

coepiscopi nostri Iohannis Ravennatis ecclesie sacerdotis frequenti relatione comperimus, j

usquequaque deficiente servitio ministrorum nisi remittendo paulisper ecclesiasticis

promotionibus antiquitus intervalla profixa remaneant , sine quibus administrari nequeunt k l m

sacris ordinibus ecclesie funditus restitut. atque in plurimis locis per inopiam competentis n o

auxilii salutare subsidium redimendarum desit animarum nosque magno reatu, si tanto

coartante periculo non aliquantulum consolationis annecti . p q

a) sedis apostolice M.

b) canonicum C.

c) patronorum L; paternorum CR.

d) precepti M.

e) totum CR.

f) regulam M.

g) korr. in officiis C; officiis R.

h) inc(on)v(er)sio L.

i) clericis CR.

j) om. C.

k) korr. in prefixa LC; prefixa R.

l) permaneant M.

m) necatum korr. in necantum C.

n) destitute CR.

o) continentis M; ante correctionem: conpetentes C.

p) consulamus LR; consulamur C.

q) innecti LR; invecti C.

Polycarp 7.15.1

1527

XV. Ut quod necessitas inperavit, cesset necessitate cessante. a b

1. Innocentius.

Provideat ergo dilectio vestra actenus talia transisse, et avertite , quod utique, ut dicitis, c d e f

necessitas imperavit, in pace iam ecclesia constituta non presumere. Sed ut sepe accidit, g g

quotiens a populis aut a turba peccatur, quia in omnes propter multitudinem non potest h

vindicari, inultum soleat transire. Priora ergo dimittenda dico Dei iudicio, et de reliquo i

maxima sollicitudine precavendum.

a) VI M; XVI C.

b) om. ML.

c) Prevideat CR.

d) om. C.

e) advertite CR.

f) vero M.

g) ecclesias constitutas C.

h) vel M; ut L.

i) ante correctionem: vendicari M.

Polycarp 7.15.2

1528

2. Urbanus secundus. a

Ordinationes, que ab heresiarcis nominatim excommunicatis fact. sunt et ab eis, qui

catholicorum adhuc viventium episcoporum sedes invaserunt, irritas esse iudicamus, nisi

probare valuerint se, cum ordinarentur, eos nescisse damnatos. Qui vero ab episcopis b

quondam quidem catholice ordinatis, sed in scismate a Romana ecclesia separatis consecrati c d e

sunt, eos nimirum , cum ad ecclesie unitatem redierint, servatis propriis ordinibus f g

misericorditer suscipi iubemus, si vita et scientia eos commendat. Ammodo vero quicumque a

predictis scismaticis sancteque Romane ecclesie adversariis se ordinari permiserit, nullatenus h h

hac venia dignus habeatur. Quamvis autem misericordi. intuitu magnaque necessitate cogente

hanc in sacris ordinibus dispensationem constituerimus, nullum tamen preiudicium sacris

canonibus fieri volumus, sed obtineant proprium robur, et cessante necessitate illud quoque i

cesset, quod factum est pro necessitate. Ubi enim multorum strages iacet, subtrahendum est

aliquid severitati.

Explicit liber VII. j j j

a) Inskr. om. C.

b) necisse CR.

c) o L.

d) separati C.

e) om. C.

f) minorum L.

g) d. L.

h) scismaticis predictis M.

i) om. C.

j) om. R.

Polycarp 8.1.1

1529

Incipit Liber VIII. a

I. De infirmantibus et ad exitum venientibus. b c

1. Eusebius papa. d

Si quis penitentiam petens , dum sacerdos venerit , officio lingu. privatus, constitutum est, ut e f g

si idonea testimonia habuerit , quod ipse penitentiam petivisset et ipse per motus aliquod sue h ij

voluntatis signum facere potest, sacerdos impleat omnia, sicut supra circa egrotantem k

scriptum est, id est orationes dicat et ungat eum oleo sancto et eucharistiam ei donet, et

postquam obierit, ut ceteris fidelibus ei subministret.

a) om. C.

b) Zahl om. MLR.

c) folgt per M.

d) Initiale om. M.

e) potens R.

f) venions M.

g) folgt est C.

h) habuerint L.

i) aliquos C.

j) seu R.

k) schon vor sue M.

Polycarp 8.1.2

1530

2. Celestinus papa.

constitutis .> a

Agnovimus penitentiam morientibus denegari nec illorum desideriis annui, qui obitus sui b b

tempore hoc anime sue cupiunt remedio subveniri. Horremus , fateor, tant. impietatis aliquem c

reperiri , ut de Dei pietate desperet, quasi non possit ad se quovis tempore concurrenti d e e e f

succurrere et periclitantem sub onere peccatorum hominem pondere , quo ille se desiderat g h i j j

expedire , liberare. Quid hoc, rogo, aliud est quam morienti mortem addere eiusque animam j

suam crudelitate, ne absoluta esse possit, occidere? Cum Dominus ad subveniendum k

paratissimus invitans ad penitentiam sic promittit peccatori: `In quocumque die conversus l m

fuerit peccator, peccata eius non reputabuntur ei', et iterum: `Nolo mortem peccatoris, sed

tantum ut convertatur et vivat. Salutem ergo homini adhimit, quisquis mortis tempore

penitentiam denegarit et desperarit de misericordia Dei, quique eum ad subveniendum n o p q q

morienti non sufficere vel momento posse non credidit . Perdidisset latro in cruce Christi r s t

premium ad Christi dexteram pendens, si illum unius or. penitentia non iuvisset. Cum esset in u v

pena, penituit et pro unius sermonis professione habitaculum paradisi Deo promittente w

promeruit.

a)-a) nur C; stattdessen Cap. XV ML.

b) oblitus sui L; sui obitus C.

c) orremur M; korr. in horremus L.

d) reperiiri M.

e) om. M.

f) quod voluit L.

g) honore L.

h) auf Rasur peccato C.

i) velle C.

j) expediri se desiderat C.

k) sua C.

l) gratissimus korr. in tissimus M.

m) quacumque CR.

n) denegavit C.

o) desperavit C.

p) quisquis C; quisque R.

q) ad eum L.

r) om. CR.

s) credit O.

t) om. CR.

u) meritum C.

v) penitentiam L.

w) confessione korr. in fessione M; professionem R.

Polycarp 8.1.3

1531

3. Calixtus papa . a a

Beatus Iacobus apostolus in epistola sua scripsit: 'Infirmatur quis in vobis, inducat presbiteros

ecclesie et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et oratio fidei salvabit

infirmum.' Hoc et apostoli in evangelio fecisse dicuntur et nunc ecclesie consuetudo tenet, ut b b c

infirmi oleo consecrato ungantur a presbiteris et oratione comitante sanentur. Non solum d e

presbiteris uti licet hoc oleo sacro in suis infirmitatibus, sed ut Innocentius papa descripsit, d f g

etiam omnibus christianis uti licet eodem oleo in sua suorumque necessitate ungendo. Quod h

tamen oleum non nisi ab episcopis licet confici. Nam quod ait: oleo in nomine Domini,

significat oleo in nomine Domini consecrato. Vel certe etiam quia cum ungunt infirmum, i i

nomen Domini super eum invocare debent. `Et si in peccatis sit, dimittentur ei.' Multi propter

peccata in animam facta infirmitate aut etiam morte plectuntur corporis. Unde ait apostolus j

Corinthiis: Quia corpus Domini indigne percipere erant soliti, `ideo inter vos multi infirmi et

imbecilles et dormiunt multi.' Si ergo infirmi in peccatis sint et hoc presbiteris ecclesie confessi k

fuerint ac perfecto corde ea derelinquere atque emendare satagerint, dimittentur eis. Neque

enim sine confessione emendationis queunt dimitti. Unde recte subiungitur : `Confitemini l

alterutrum peccata vestra et orate proinvicem, ut salvemini.'

a) om. C.

b) om. M.

c) leguntur LCR.

d)-d) om. CR.

e) orationem L.

f) bleo M.

g) sacrato C.

h) folgt in L; om. C.

i)-i) om. C.

j) om. C.

k) presbiteri ML.

l) subiung(it) C.

Polycarp 8.1.4

1532

4. Ex concilio Cartaginensi.

Penitentes, qui infirmitate viaticum eucharisti. acceperunt , non se credant absolutos sine a b b

manus impositione, si supervixerint.

a) korr. in in infirmitate CR.

b) ante correctionem: acceperint eucharisti. M.

Polycarp 8.1.5

1533

5. Fabianus papa . a a

Vera ergo ad Dominum conversio in ultimis positorum mente potius est estimanda quam

tempore, propheta hoc taliter asserente: Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris. Cum

ergo Dominus sit cordis inspector, quovis tempore non est deneganda penitentia postulanti,

cum ille se obliget iudicii , cui occulta omnia noverint revelari. b c d

a) om. C.

b) illius CR.

c) iudici M; iudicio C.

d) noverit C.

Polycarp 8.1.6

1534

6. Leo papa . a a

His autem, qui in tempore necessitatis et periculi urgente instantia presidium penitenti. et b e

mox reconciliationem implorant, nec satisfactio interdicenda est nec reconciliatio deneganda,

quia misericordi. Domini nec mensuras possumus ponere nec tempora diffinire, apud quem

nullas patimur venire moras converso, dicente Domino per prophetam: `Cum conversus

ingemueris, tunc salvus eris', et alibi: `Dic iniquitates tuas prior, ut iustificeris.' Item : `Quia d

apud Dominum misericordia est et copiosa apud Deum redemptio', in dispensandis itaque Dei e f

donis non debemus esse difficiles nec se accusantium gemitus lacrimasque negligere, cum g

ipsam penitenti aflictionem ex Dei credimus inspiratione concessam, dicente apostolo: `Ne h

forte det illis Deus penitentiam, ut resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi tenentur ad ipsius

voluntatem.'

a) om. CR.

b) pericul(is) CR.

c) stantia MLR.

d) om. R.

e) deum R.

f) eum M.

g) lacrimas M.

h) aspiratione L.

Polycarp 8.1.7

1535

7. Idem . a

Ita ergo talium necessitati auxiliandum est, ut nec actio illis penitenti. nec communionis gratia b

denegetur, si eam etiam amisso oris officio per inditia integri sensus querere comprobentur. c d

Quodsi ita aliqua egritudine fuerint aggravati, ut quod paulo ante poscebant , sub presentia e

significare non valeant, testimonia fidelium circumstantium illis prodesse debent, simul tamen

et penitenti. et reconciliationis beneficium consequantur . f

a) om. C.

b) necessitate R.

c) ammissio L.

d) indutiam M.

e) pascebant L.

f) consequentur L.

Polycarp 8.1.8

1536

8. Innocentius papa Exsuperio episcopo Tolosano. Cap. II. a bb

Et hoc quesitum est, quid de his observare oporteat, qui post baptismum omni tempore c d e

incontinenti. voluptatibus dediti in extremo fine vite sue penitentiam simul et reconciliationem f

communionis exposcunt. De his observatio prior durior , posterior interveniente misericordia g g

inclinatior est. Nam consuetudo prior tenuit, ut concederetur eis penitentia, sed communio

negaretur. Nam cum illis temporibus crebre persecutiones essent, ne communionis concessa

facilitas homines de reconciliatione securos non revocaret a lapsu, merito negata communioh

est concessa penitentia, ne totum penitus negaretur, et duriorem remissionem fecit temporis h i j

ratio. Sed postquam Dominus noster pacem ecclesiis suis reddidit, iam terrore depulso

communionem dari obeuntibus placuit et propter Domini misericordiam quasi viaticum k

profecturis , ne Novatiani heretici negantis veniam asperitatem et duritiam subsequi videamur. l

Tribuatur ergo cum penitentia extrema communio, et homines huiusmodi vel in supremis suis m

permittente salvatore nostro a perpetuo exitio vendicentur.

a) ganze Inskription om. C.

b) om. R; folgt Ex concilio. ationis beneficium consequantur L.

c) davor Innocentii CR.

d) quod L.

e) obserrare M; observari CR.

f) om. C.

g) ante correctionem: durior prior M.

h) co§v. L; communione CR.

i) folgt est C.

j) fecerit C.

k) abeuntibus L.

l) folgt et CR.

m) ut CR.

Polycarp 8.1.9

1537

9. a a

Quicumque sub carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere, cum ad Deum ceperint b

proficisci, si rogaverint, per communionis gratiam eis volumus subveniri.

a) om. MLC; stattdessen .V. M.

b) carnale R.

Polycarp 8.1.10

1538

10. Iulianus papa . a a

Si quis presbiter penitentiam abnegaverit morientibus, ab ordine deponatur. Nam reus erit

animarum, quia Dominus dicit: `Quacumque die conversus fuerit peccator, vita vivet et non b

morietur.' Vera enim conversio in ultimo tempore potest esse, quia Dominus non solum

temporis, sed cordis inspector est, sicut latro unius momenti meruit esse in paradiso in ora c

ultima confessione . d

a) om. C; Iulius papa R.

b) Quamcumque M; ante correctionem: Quicumque L.

c) monumenti L; folgt confessione CR.

d) om. hier CR.

Polycarp 8.1.11

1539

11. Augustinus . a

Sane quisquis positus in ultimo necessitatis egritudinis sue acceperit penitentiam et mox b b

reconciliatus fuerit et transierit de corpore, fateor vobis, non illi negamus, quod petiit, sed nec

presumo dicere, quod hinc bene exierit. Si securus hinc exierit , ego nescio. Penitentiam c d e f f

enim dare possumus, securitatem autem dare non possumus. Numquid dico, damnabitur? Sed g

nec dico, quia liberabitur. Vis te a dubio liberari? Vis, quod incertum est, evadere? Age

penitentiam, dum sanus es, et ut te sic agentem inveniat novissimus dies, curre , ut h h h i

reconcilieris. Si sic agis, securus es. Ideo dico tibi , quia securus es, quia egisti penitentiam, j j j k

eo tempore, quo peccare potuisti. Si autem tunc vis agere penitentiam ipsam, quando iam l l

peccare non potes, peccata te dimiserunt, non tu peccata.

a) om. C.

b) ultima necessitate C.

c) quia CR.

d) hc) L; huic CR.

e) om. R.

f) exierit hinc C.

g) aut L.

h) om. ML.

i) curas M; curas korr. in curras L.

j) om. C.

k) Quare C.

l)-l) eo - ipsam om. ML.

Polycarp 8.1.12

1540

12. Ex Niceno concilio . a a a

De his, qui ad exitum veniunt, etiam nunc lex antiqua regularisque servabitur, ita ut, si quis

egreditur e corpore, ultimo et necessario viatico minime privetur. Quodsi desperatus et b

consecutus communionem oblationisque particeps factus iterum convaluerit, sit inter eos, qui c

communionem orationis tantummodo consequuntur. Generaliter autem omni cuilibet in exitu d

posito et poscenti sibi communionis gratiam tribui episcopus probabiliter ex oblatione dare e

debebit.

a) om. C.

b) Quod L.

c) et tamen C.

d) folgt nochmals dasselbe R.

e) episcopis ML.

Polycarp 8.1.13