Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

preter quod posuimus, agere, a sacro corpore et sanguine domini nostri Iesu Christib

suspensus sit . c d

a) om. C.

b) folgt sit K.

c) korr. in suspensum M.

d) censemus M (nachbetragen s. auch das folgende Kap.); om. hier K.

Polycarp 3.16.7

585

7. Ex concilio Tolletano.

Censemus vel cum a sacerdotibus missarum tempore sacra misteria consecrantur, si a a b

egritudinis accidat quilibet eventus, ut ceptum nequeat consecrationis explere misterium, sit c

liberum episcopo vel presbitero, ut alter consecrationem habeat officii cepti. Non enim aliudd

ad supplementum initiatis mysteriis competit quam aut incipientis aut subsequentis complenda

benedictio sacerdotis, quia nec perfecta videri possunt, nisi perfectionis ordine compleantur.

Cum enim simus omnes in Christo, nichil contrarium diversitas format, ubi efficatiam e

prosperitatis unitas fidei representat. Quod etiam consultum cuncti ordinis clerici inclitum vel

indultum sibi esse non ambigant, sed ut permissum est precedentibus , statim alii pro f

complemento accedant. Nec tamen, quod natur. langoris causa consulitur, in presumptionis

pernitiem convertantur . g

a) om. MC (censemus am Schluß des vorherigen Kap. nachgetragen M.)

b) auf längerer Rasur M.

c) om. MR.

d) korr. in alius C.

e) folgt unum C.

f) ante correctionem: precentibus M; precentibus K.

g) korr. in convertatur M; convertatur C.

Polycarp 3.16.8

586

8. Augustinus.

Et hoc adtendendum est, ut miss. peculiares, que per dies sollemnes a sacerdotibus fiunt, non a

ita in publico fiant, ut per eas populus a publicis missarum sollempnibus, que hora tercia

canonice fiunt, abstrahatur, quia pessimus usus est apud quosdam in dominicis diebus sive in

quibuslibet festivitatibus mox missam celebrare. Quam quis, etsi pro defunctis sit, cum

audierit, abscedat et per totum diem a primo mane ebrietati et commessationi potius quam

Deo serviat. Admonendus est populus, ut ante publicum peractumque officium ad cibum non

accedat, sed omnes ad publicam sanctam matrem ecclesiam missarum sollempnia et

predicationem audituri conveniant, et ut sacerdotes missas hora tercia celebrent, ut populus a

publicis sollempnibus non abstrahatur. Sed sacerdotes, qui in circuitu ubris aut in eadem urbe

sunt, et populus, ut prediximus, in unum ad publicam missarum celebrationem conveniant,

exceptis Deo sacratis feminis, quibus mos est ad publicum non egredi, sed claustris monasterii

contineri.

a) Ut K.

Polycarp 3.16.9

587

9. Clemens.

Certe tanta in altari holocausta offerantur, quanta populo sufficere debeant. Quodsi

remanserint, in crastinum non reserventur, sed cum timore et tremore clericorum diligentia

consumantur. Qui autem residua corporis Domini, que in sacrario relicta sunt, consumunt, non

statim ad communes sumendos cibos conveniant, nec putent sancte portioni commiscere

cibum, qui per aqualiculos digestus in secessum emittitur. Si ergo mane die dominica a

porrigitur, usque ad sextam ieiunent ministri, qui eam consumpserint, et si tercia vel quarta

hora acceperint, ieiunent usque ad vesperam. Sic secreta sanctificatione eterna custodienda b

sunt.

a) digestum M.

b) nachgetragen M.

Polycarp 3.16.10

588

10. Fabianus papa.

Decrevimus, ut in omnibus dominicis diebus altaris oblatio ab omnibus viris vel mulieribus fiat a

tam panis quam vini, ut per has immolationes a peccatorum suorum fascibus liberentur.

a) obb)t o R. i

Polycarp 3.16.11

589

11. Idem.

Sacrificium non est accipiendum de manu sacerdotis, qui orationes vel lectiones et reliquas

observationes in missa secundum ritum implere non potest. a

a) missas C.

Polycarp 3.16.12

590

12. Idem.

Oblationem quoque et pacem in ecclesia facere iugiter admoneatur populus christianus, quia in

ipsa oblatione sibi et suis magnum remedium est animarum et in ipsa pace vera unanimitas et a

concordia demonstratur.

a) folgt et C.

Polycarp 3.16.13

591

13. Anicius papa.

Panes, quos Deo sacrificium offertis, aut a vobismetipsis aut a vestris pueris coram vobis nitide

ac studiose fiant. Et diligenter observetur, ut panis et vinum et aqua, sine quibus miss.

nequeunt

celebrari, mundissime atque studiose tractentur et nichil in eis vile, nichil non probatum a

inveniatur iuxta illud, quod ait scriptura: Sit timor Domini vobiscum, et cum diligentia cuncta

facite.

a) studiosissime C.

Polycarp 3.16.14

592

14. Fabianus papa.

Ut si non frequentius, vel ter laici homines communicent in anno, nisi forte quis maioribus

quibuslibet criminibus impediatur, id est in pascha et pentecosten et natal(i) Domini.

Polycarp 3.16.15

593

15. Silvester papa.

Singulis diebus dominicis in XL preter hos, qui excommunicati sunt, et preter illos, qui in

publica penitentia sunt, sacramenta corporis et sanguinis Christi sumenda sunt et in cena

Domini, in vigilia pasce et in die resurrectionis Domini et in pentecosten et in natali Domini

penitus ab omnibus communicandum est.

Polycarp 3.16.16

594

16. Sother papa.

In cena Domini a quibusdam perceptio eucharisti. neglegitur . que quoniam in eadem die ab a

omnibus fidelibus, exceptis his quibus pro gravibus criminibus inhibitum est, percipienda sit,

ecclesiasticus usus demonstrat, cum etiam penitentes eadem die ad percipienda corporis et

sanguinis dominici sacramenta reconcilientur.

a) neglitur M.

Polycarp 3.16.17

595

17. Pius papa.

Si vero per neglegentiam de calice aliquid distillaverit in terram, linguabitur , tabula radetur. Si a

non fuerit tabula, ut non conculcetur, locus conradetur et igne consumetur et cinis intra altare

recondetur et sacerdos XL dies peniteat. Si super altare stillaverit calix, sorbeat minister

stillam et III dies peniteat. Si per linteum altaris ad aliud stilla pervenerit, IIII dies peniteat. Si

usque ad quartum, XV dies peniteat et linteamina, que tetigerit stilla, minister abluat tribus

vicibus, calice subterposito, et aqua ablutionis sumatur et iuxta altare recondatur.

a) lingatur C.

Polycarp 3.16.18

596

18. Petrus . a

Si post illusionem, que per somnium solet contingere, vel corpus Domini quilibet accipere

valeat, vel si sacerdos sit, sacra misteria caelebrare?

a) folgt diaconus C.

Polycarp 3.16.19

597

19. Gregorius.

Et quidem hunc testamentum veteris legis, sicut in superiori capitulo iam diximus, pollutum a

dicit et nisi lotum aqua et usque ad vesperum intrare ecclesiam non conceditur . Quod tamen b

specialiter populus spiritualis intelligens sub eodem intellectu accipiet, quo prefati sumus. Qui c d

quasi per somnium illuditur, qui temptatus inmunditia vanis imaginibus in cogitatione

inquinatur. Sed lavandus est aqua, ut culpa cogitationis lacrimis abluatur, et nisi prius ignis e

temptationis recesserit, reum se quasi usque ad vesperum cognoscat. Sed est in eadem

illusione necessaria valde discretio, que subtiliter pensari debeat, ex qua re accidat menti

dormientis. Nam aliquando ex crapula, aliquando ex natur. superfluitate vel infirmitate,

aliquando ex cogitatione contingit. Et quidem cum ex natur. superfluitate vel infirmitate

evenerit, omnimodo hec illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse magis

dolendus est quam fecisse. Cum vero ultra modum appetitus gul. in sumendis alimentis f

rapitur atque idcirco humore receptacula gravantur, habet exinde animus aliquem reatum, non

tamen usque ad prohibitionem percipiendi corporis Christi vel missarum sollempnia celebrandi,

cum fortasse aut festus dies exigit aut exhiberi misterium pro eo, quod sacerdos alius in loco g

deest, ipsa necessitas compellit, mutatis vestibus cantet. Nam si adsunt alii, qui implere

mysterium valeant, illusio per crapulam facta a perceptione sacri mysterii prohibere non debet,

sed ab immolatione sacri mysterii abstinere, ut arbitror, humiliter debet, si tamen dormientis

mentem turpi imaginatione non concusserit . Nam sunt, quibus ita plerumque illusio nascitur, h h i

ut eorum animus etiam in somno corporis positus turpibus imaginibus non fedetur. Qua in re

unum inibi ostenditur: ipsa mens tamen rea fit suo iuditio libera, cum se et dormiente j j j k

corpore nichil meminit in ingluviem cecidisse. Sin vero ex turpi cogitatione vigilantis oritur

illusio dormientis, patet animo reatus suus. Videt enim, a qua radice inquinatio illa processerit,

quia quod cogitavit sciens, hoc protulit nesciens. Propter talem pollutionem a sacro mysterio l

eo die abstinere oportet.

a) übergeschrieben id est presbiterum M; folgt presbiterum CR.

b) concedit M; korr. in concedit C.

c) in der Mitte korr. M; aliter CR.

d) korr. in quod C.

e) nis K.

f) om. K.

g) eum K.

h) turpis imaginatio C.

i) concussit C.

j) tamen mens rea C; mens rea non tamen R.

k) sit K; ante correctionem: sit C(?); si R.

l) pertulit CR.

Polycarp 3.16.20

598

20.

Sanctus Cyprianus dixit: Eucharistia quotidie ad cibum salutis accipitur. Sanctus Ambrosius

dixit: Si quotienscumque effunditur sanguis Christi, in remissionem peccatorum effunditur,

debeo semper accipere ; qui semper pecco, debeo semper accipere medicinam. Sanctus a a a b

Ylarius dixit: Si non tanta sunt peccata, ut excommunicetur quis, non se debet a medicina

corporis Domini separare. Unde timendum est, ne diutius abstractus a Christi corpore alienus

remaneat a salute. Nam manifestum est eos vivere, qui corpus eius adtingunt, ipso Domino

dicente: Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis c

vitam in vobis . Qui enim iam peccare quievit, communicare non desinat. c

a) om. C.

b) ante correctionem: debe M.

c)-c) om., stattdessen cetera K.

Polycarp 3.16.21

599

21. Augustinus.

Quotidie eucharisti. communionem accipere nec laudo nec vitupero, omnibus tamen dominicis

diebus communicandum ortor. Si tamen mens in affectu peccandi est, gravari magis dico

eucharisti. perceptione quam purificari. Et ideo quamvis quis peccato mordeatur, peccandi

non habeat de cetero voluntatem et communicaturus satisfaciat lacrimis et orationibus et

confidens de Domini miseratione accedat ad eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo

dico, quem mortalia peccata non gravant. Nam quem mortalia post baptismum crimina a

commissa premunt, hortor prius publica p.nitentia satisfacere et ita sacerdotis iudicio

reconciliatum communioni sociari, si vult non ad iudicium et condemnationem sui eucharistiam

percipere. Sed et secreta satisfactione solvi crimina non negamus, sed mutato prius seculari

habitu et confesso religionis studio perdit. correctionem et iugi immo perpetuo luctu b

miserante Deo , ita dumtaxat in contraria pro his, que penitet , agat et eucharistiam omnibus c d e

dominicis supplex et summissus usque ad mortem perveniat . f g

a) que M.

b) per vite CR.

c) folgt veniam consequatur CR.

d) ut CR.

e) folgt non CR.

f) folgt diebus KC.

g) percipiat CR.

Polycarp 3.16.22

600

22. Ex concilio Aureliani . a b

Omne sacrificium sordida vetustate perditum igne comburendum est, et cinis iuxta altare

sepeliendus.

a) ganze Inskr. om., stattdessen Inskription von III 16,23 C.

b) aurelianensi K.

Polycarp 3.16.23

601

23. Ex penitentiali Romano. a

Si ceciderit sacrificium de manibus offerentis terratenus, ut non inveniatur, omne quodcumque

inventum fuerit in loco, in quo ceciderit, comburetur et cinis ut supra abscondatur, et cui b

accidit, medium annum peniteat. Si vero sacrificium inventum fuerit, locus scopis mundetur et

stramen ut supra ignetur et cinis ut supra recondatur et sacerdos XX dies peniteat. c

a) Inskription schon vor III 16,22 C.

b) folgt dictum est comburatur K.

c) recondetur C.

Polycarp 3.16.24

602

24. Felix papa omnibus orthodoxis.

Sollemnitates dedicationum ecclesiarum et sacerdotum per singulos annos sunt celebrand.. De

ecclesiarum consecrationibus quotiens dubitatur et nec certa scriptura nec testes existunt, a a

quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse sacrandas, ne talis

trepidatio faciat deteriorationem , quoniam non monstratur esse iteratum, quod nescitur b

factum.

a) certe C.

b) deteriorem rationem K.

Polycarp 3.16.25

603

25. Ex concilio Meldensi.

Ut ecclesie vel altaria, que ambigu. sunt de consecratione, consecrentur et ut superflua altaria

destruantur.

Polycarp 3.16.26

604

26. Fabianus . a

Litteris vero vestris inter cetera insertum invenimus quosdam regionis vestre episcopos a b

vestro nostroque ordine discrepare et non per singulos annos in cena Domini chrisma c d

conficere, sed duos aut tres annos confectionem sancti chrismatis semel actam servare. Dicunt

enim, ut in memoratis repperimus apicibus, nec per singulos annos balsamum posse reperire

nec necesse fore per singulos annos crisma conficere, sed dum una confectio crismatis e

habundat, aliam fieri necesse non habere. Errant enim, qui talia excogitant et mente vesana

potius quam recta senciendi hec dicunt, In illa die Dominus Iesus, postquam cenavit cum f

discipulis suis et pedes eorum lavit, et sicut a sanctis apostolis predecessores nostri acceperunt

nobisque reliquerunt, crisma conficere docuit.

a) folgt papa C.

b) nostre C.

c) nostro K.

d) om. M.

e) forte R.

f) korr. in sencientes C.

Polycarp 3.16.27

605

27. Fabianus episcopis omnibus.

Sicut paschalis sollempnitas per singulos annos est agenda et de anno in annum renovanda et

tradenda, ita crisma, quia novum sacramentum est, et per singulos annos innovandum et vetus

in sanctis ecclesiis cremandum. Ista a sanctis apostolis et successoribus eorum accepimus

vobisque tenenda mandamus. Si quis autem his obviare temptaverit, omnem sibi per nos et per

omnes recte credentes indulgenti. aditum intelligat obseratum.

Polycarp 3.16.28

606

28. Alexander urbis Rom. episcopus orthodoxis

Aquam sale conspersam populis benedicimus ut ea cuncti aspersa sanctificentur ac a

purificentur. Quod et omnibus sacerdotibus faciendum esse mandamus. Nam si cinis vitul.

aspersus populum sanctificabat atque mundabat, multo magis aqua sale conspersa divinisque b

precibus sacrata populum sanctificat atque mundat.

a) aspergati K.

b) aquam M.

Polycarp 3.16.29

607

29. Ex concilio Manatensi.

Omnibus diebus dominicis quisque presbiter in sua ecclesia ante missarum sollempnia aquam

benedictam faciat in vase nitido et tanto ministerio convenienti et de eadem aqua populus

intrans ecclesiam aspergatur, et atrium eiusdem ecclesie cum crucibus circuendo similiter a

aspergat et pro animabus ibidem quiescentibus oret. Et qui voluerit, in vasculis suis accipiat ex

ipsa aqua et per mansiones et agros et vineas, super pecora quoque sua atque super pabula b

eorum necnon super cibos et potum suum conspergat.

a) circuiendo K; circumeundo C.

b) queque M.

Polycarp 3.16.30

608

30. Clemens Roman. ecclesie presul, Iacobo Ierosolimorum episcopo.

Altaris palla cathedra, cadelabrum et velum, si fuerint vetustate consupta, incendio dentur, a

quoniam non licet ea, que in sanctuario fuerint, male tractari, sed incendio universa tradantur.

Cineres quoque eorum in baptisterio inferantur, ubi nullus transitum habeat, aut in pariete aut

in fossis pavimentorum iactetur , ne introeuntium pedibus coinquinentur. b

a) Endung korr. M.

b) iactentur CR.

Polycarp 3.16.31

609

31. Iginus papa.

Ligna ecclesie dedicat. non debent ad aliud opus iungi nisi ad aliam ecclesiam vel igni a

comburenda vel ad profectum in monasterio fratribus. In laicorum opera non debent admitti.

a) dedicata K.

Polycarp 3.16.32

610

32. Stephanus episcopus familiari amico Hylario.

Vestimenta ecclesie, quibus Domino ministratur, et sacrata debent esse et honesta. Quibus aliis

in usibus non debent frui quam ecclesiasticis et Deo dignis officiis. que nec ab aliis debent

contingi aut ferri nisi a sacratis hominibus, ne ultio, que Baltasar regem percussit, super hec

transgredientes veniat et corruere eos faciat ad ima.

Polycarp 3.16.33

611

33. Ex concilio Cartaginensi . a

Altaria, in quibus corpora vel reliquie martyrum non esse probantur, ab episcopis eiusdem loci b

destruantur.

a) folgt Sother papa (s. III 16,34) C.

b) eipis M.

Polycarp 3.16.34

612

34. Sother papa . a a

Necessarium duximus instituere, ut ubi temporis vel loci vel clerici copia suffragatur, habeat

quisquis ille est canens Deo atque sacrificans post se vicini solaminis adiutorem, ut si aliquo b

casu ille, qui officia impletur, accedit turbatus fuerit vel ad terram .lisus, a tergo semper c d

habeat, qui eius vicem exequatur intrepidus et officium inceptum adimpleat.

a) schon beim vorherigen Kap. C.

b) ante correctionem: sanctificans M.

c) nachgetragen M.

d) folgt quod absit K.

Polycarp 3.16.35

613

35. Ex canone apostolorum.

Omnes fideles, qui conveniunt in sollempnitatibus sacris ad ecclesiam et scripturas

apostolorum et evangelium audiunt, non autem perseverant in oratione, usque dum missa

peragatur, nec sanctam communionem percipiunt, velut inquietudines aecclesiae commoventes

convenit communione privari.

Polycarp 3.16.36

614

36. Zacharia.

Ut nullus episcopus aut presbiter seu diaconus ad celebranda missarum sollempnia presumat a

cum baculo introire aut velato capite altario Dei adsistere, quoniam et apostolus prohibet b

viros velato capite orare in ecclesia. Et si temere presumpserit, communione privetur.

a) celebrandum M.

b) Endung korr. M.

Polycarp 3.16.37

615

37. Ex concilio Remensi.

Nullus sacerdos seu laicus presumat calicem vel vestimentum sacerdotale aut librum