“Grafitli konlar minerallarining boyitiluvchanligini ilmiy asoslash”

Kimyoviy xossalari. 
Co ko’p moddalar (ishqor metallar, tuzlar)
 
bilan birikmalar 
va kiritmalar hosil qiladi. 
Nazorat ostida bo’lgan sharoitlarda ftorlash orqali olish mumkin.
Grafit normal sharoitda juda inert bo’ladi. Havoda CO 400
0
dan, CO
2
esa 500
0
C 
dan yuqori haroratda O
2
bilan oksidlanadi. Reaksiyalarning boshlang’ich temperaturasi 
qancha yuqori bo’lsa, grafitning kristall strukturasi shuncha mukammal bo’ladi. 
Oksidlanish quyidagi metallar ishtirokida tezlashadi: Fe, V, Na, Cu, va hkz, 
Cl
2
ishtirokida sekinlashadi. Grafit molekulyar azot bilan deyarli reaksiyaga 
kirishmaydi, atom normal temperaturada sianogen C
2
N
2
hosil qiladi, 800
0
C da H
2
ishtirokida HCN hosil qiladi. 400
0
C da azotning quyidagi oksidkarini CO
2
, CO va N
2
, 

---

13
H
2
bilan 300-1000
0
C da CH
4
ni hosil qiladi. Xalogenlar grafit kristall panjarasiga 
qo’shilib, kiritma birikmalar beradi. [14] 
Tuzilishi. 
Har bir uglerod atomi kovalent uch bog’ bilan boshqa atrofdagi uglerod 
atomlari bilan bog’langan bo’ladi.
Grafitning kristall panjarasi geksogonal (a-grafit) (a=0,24612 nm, c=0,67079 nm, 
z=4, oraliq guruh C
6
/mmc, nazariy zichlik 2,267g/sm
3
). Parallel qatlamlardan iborat 
(asos tekisliklari), ugleros atomlaridan tuzilgan geksogonallar. Har bir qatlamning 
uglerod atomlari qo’shni qatlamlarda (pastki va yuqori) joylashgan geksogonallarning 
markazlariga qarshi joylashgan, qatlamlarning holati bir-biri orqali takrorlanadi va har 
bir qatlam gorizontal yo’nalishda ikkinchisiga nisbatan 0,1418 nm ga siljiydi.
Rasm 1.1.Grafitning kristall panjarasi (tabiiy Seylon). А, В uglerod qatlamlari; 
punktr chiziqlar elementar kristall hujayrani ko’rsatadi. [16] 
Rombohedral panjarali modifikatsiya ham ma’lum (
β-grafit)
(а = 0,3635 nm,
 α
= 
39,49°, z = 4, fazoviy guruh R3m). Yassi qatlamlarning tuzilishidagi holati bir qatlam 
orqali takrorlanmaydi, olti burchakli modifikatsiyadagi kabi. Tabiiy grafitda 
rombohedral strukturaning tarkibi suniy olingan geksogonalda 30% ga yetadi.
Grafitning ikkala turi ham qatlamlarning qadoqlanishi bilan farq qiladi. α-
garfitda har bir qatlam atomlarining yarmi oltiburchak markazlaridan yuqorida va 
pastda joylashgan (yotqizish ABABABA…) β-grafitda har bir to’rtinchi qatlam 
birinchisini takrorlaydi. Rombohedral grafit o’zining qatlamli tuzilishini ko’rsatish 
uchun oltiburchakli o’qlarda qulay namoyon bo'ladi.
β- grafit metastabil faza bo’lgani uchun sof holda kuzatilmaydi. 2500-3300
0
C 
temperaturasida rombohedral grafit butunlay geksogonalga aylanadi.

---

14
Qatlam ichida atomlar orasidagi bog’lar kovalent bo’lib, sp2-gibrid orbitallar 
orqali hosil bo’ladi. Qatlamlar orasidagi o’zaro ta’sirni van-der-Vaals kuchlari amalga 
oshiradi. Tabiiy (Ceylon) grafit uchun normal sharoitda interlayer masofa 0,3354nm. 
Grafitning oltiburchak qatlamlar orasidagi bog’lanish energiyasi 16,75 Dj/mol (15
0
C), 
15,1 Dj/mol (-134,15
0
C) bo’ladi. Aloqa energiyasi C-C qatlamlarda 167,6 Dj/mol 
(1118
0
C). [17] 
Grafitning kristall panjarasida shishlar, karbon to’rlarning egriliklari va mayda 
tuzilishdagi nuqsonlar bo’lishi mumkin. Vakansiyalarning koagulyatsiyasi natijasida 
diametri 3mkm gacha bo’lgan mikrobo’shliqlar hosil bo’lishi mumkin. Bu 
nuqsonlarning alohida bo’limlarini birlashtirish chetki dislokatsiyalar paydo bo’lishiga 
olib keladi, dislokatsiya 0,1-1,0 mkm kattalikdagi ilmoqlar. Grafitdagi vakansiyalar 
konsentratsiyasi qizdirilganda ortadi, masalan, 3650
0
C da 0,5 atomga yetadi. Nuqsonlar 
ham uglerod atomlari, ham geteroatomlar panjaraga kiritilganda yuzaga kelishi 
mumkin. [19] 
 
Rasm.1.2. α-grafit. 

---

15
 
Rasm .1.3. β-grafit.