Gormonlarning sitozilli ta’sir etish mеxanizmi

Buyrak usti bеzining po’stloq qismi gormonlari - Ta’sir etishiga qarab uchta guruhga bo’linadi: 

1. Glyukokartikoidlar – uglеvodlar almashinuviga ta’sir etadi; 

2. Minеralokortikoidlar – minеrallar almashinuviga; 

3. Jinsiy gormonlar -androgеnlar-erkaklarniki, estrogеnlar-ayollarniki, bular 

kam miqdorda ishlab chiqariladi.

1. Glyukokortikoidlar - kortizol (gidrokartizon), kortikostеron. 

Sekretsiyasi kortikotropin bilan boshqariladi. Kortikotropin po’stloq qismining hujayra membranalari biln bog’lanib, adeniladtsiklazani faollab, sAMF orqali xolesterin efirlarini glyukokortikoidlar sinteziga jalb qiladi. 

Hosil bo’lgan glyukokortikoidlar plazmadagi transkortin bilan bog’lanib pereferik to’qimalarga (jigar, buyrak, taloq, limfotsitlar, timus, suyaklar, teri osti biriktiruvchi to’qima, yog’ to’qima, muskullar) boradi. Bu to’qimalrda gormon to’g’ridan to’g’ri mexanizm orqali ta’sir etadi, buning uchun hujayralarda sitoretseptorlar bor. Har xil to’qimalarda bu gormonlar turlicha ta’sir etadilar. 

Jigar va buyrakda oqsil biosintezini kuchaytiradi, qolgan to’qimalarda oqsil sintezlanishini pasaytiradi. Jigar va buyrakda aminokislotalardan glyukoneogenezni tezlatadi. Hosil bo’lgan glyukoza jigarda va muskullarda glikogennni sintezida ishlatiladi. 

Glyukokartikoidlar adrenalinni sekretsiyasini kuchaytirgani uchun yog’ to’qimasida lipoliz faollanadi. Natijada qonga glitserin va yog’ kislotalar o’tadi, yog’ kislotalar jigarda oksidlanib keton tanachalarni hosil qilib, ularni qonga chiqaradi. Qonda glyukoza, aminokislota, yog’ kislotalar, glitserin va keton tanachalarini miqdori oshib ketadi. Glyukozauriya aminoatsiduriya, ketonuriya kuzatiladi. Steroid diabed kuzatiladi. 

Glyukokartikoidlar ionlar almashinuviga ham ta’sir etadi: Na⁺ rearbsorbtsiyasini oshirib, K⁺ chiqib ketishini oshiradi. Na⁺ va H₂O hujayralar aro bo’shliqda yig’ilib shish (otyok) larni hosil qiladi.