Gormonlarning sitozilli ta’sir etish mеxanizmi

25.2. Qalqonsimon oldi bеz gormonlari

Bu bеz 2 xil gormonlarni ishlab chiqazadi: Kaltsitonin (qalqonsimon bez bilan bir qatorda) va paratirin (paratgarmon) – Mm=9 500 bo’lgan oqsil, 84 ta aminokislota qoldig’idan tashkil topgan. Ikkala gormon ham bez hujayralarida preprogormon shaklida sintezlanadi. Preprogormonlarga proteazalar ta’sir etganda ular progormonlarga aylanadi, u esa gidrolizga uchrab faol holdagi gormonga o’tadi.

Kaltsitonin va paratirin organizmda Ca²⁺ va F_n ionlarini balansini ta’minlab turadi. Qonda Ca²⁺ konsentratsiyasini oshishi Kaltsitonin sekretsiyasi uchun stimul bo’ladi; Ca²⁺ miqdori kamayib ketsa paratirin sekretsiyasi oshadi. 

Tasir etish mexanizmi

Ikkala gormon organizmda Ca²⁺ va anorganik fosfatni balansini boshqarib turadilar. Paratirin Ca²⁺ miqdorini oshirib fosfat-F_n miqdorini kamaytiradi. Kaltsitonin esa Ca²⁺ ham, fosfat-F_n ham qondagi miqdorini kamaytiradi.Paratirin o’z ta’sirini vitamin D orqali namoyon qiladi. Bunda buyrakda paratirin adеnilattsiklazani faollaydi. Hosil bo’lgan sAMF 25-gidrokitkaltsifеrol gidroktsilazasini faollaydi va hosil bo’lgan 1,25-digidroksikaltsifеrol ichakdagi Ca²⁺ ba F_n so’rilishini kuchaytiradi, suyak to’qimsidan Ca²⁺ va F_n chiqazib, ularni buyrakdan qonga qayta so’rilishiga (reabsorbsiyaga) sababchi bo’ladi. Kaltsitonin esa paratiringa qarama – qarshi ta’sir etadi. U qondagi Ca²⁺va fosfatlarni suyakdagi kollagenga borib to’planishiga ta’sir etadi. Bu esa qondagi Ca²⁺ va F_n miqdorini pasaytiradi.

Qalqonsimon old bez funktsiyasini buzilishi

Gipofunktsiya, gipoparatireoz – Qonda va hujayralar aro suyuqlikda Ca²⁺ miqdori pasayib nerv muskul sistemasini o’ta qo’zg’aluvchanligiga olib keladi (sudorga). Ca²⁺va vitamin D bilan oldini olsa bo’ladi.