Glossariy Xronologiya

Kriptografiya – mahfiy (yashirin) yozuvlarni o’rganuvchi fan sohasi.

Etnografiya – qadimgi va tarixiy xalqlar, millatlar va elatlarning kelib chiqishi, tarixi, madaniyati, urf-odatlari, an'ana va marosimlarini o’rganuvchi fan sohasi.

Qarich – qо‘l barmoqlari orasidagi masofa. Qurilish yoki xо‘jalik ishlarida ishilatiladi. О‘rtacha odamning jimjilog‘i uchidan bosh barmog‘i uchigacha bо‘lgan uzunlik 1 qarich =22 sm.

Suyam - bosh barmoq bilan kо‘rsatkich barmoq orasidagi masofaga teng. U taxminan 18-19 sm atrofida bо‘lgan. Suyamning katta – kichikligi barmoqlarning uzun qisqaligiga bog‘liq. Suyam asosan Farg‘ona vodiysi, Kavkaz vohasiga qarashli yerlarda yashagan aholi о‘rtasida ishlatilgan.

Gaz - о‘rtacha bо‘yli odamning engagidan yonga chо‘zilgan о‘ng yoki chap qо‘li uchigacha bо‘lgan uzunlikka teng. Gaz dastlabki paytlarda 62 sm ga teng bо‘lgan. Gazni musht, barmoq eni arpa donalari, ot qili bilan о‘lchaganlar. 1gaz teng 7 musht = 24 en = 144 ot qili = 62 sm. Gazning miqdori О‘zbekistoning turli – tumanlarida turlicha bо‘lgan. Bu shu yerlarning shart – sharoitlari , savdo-sotiq, xо‘jalik ishlarida tarkib topgan munosabatlarga bog‘liq. Gazning eng kesim Xorazm gazidir. U 30-40 sm ga teng. Ba’zi joylarda 3-3,5 barobar ortiq yurgan. Chunonchi, Andijonda, Marg‘ilonda 1 gaz 83-85 sm ga teng. Samarqand va Turkistonda 88,9 sm ni tashkil etgan.

Arshin – deb qо‘l uchidan tirsakkacha bо‘lgan uzunlikdan bir yarim marta katta masofaga aytiladi. Arshin asosan chet el gazlamalarini о‘lchashda qо‘llanilgan bо‘lib, 68 sm ga teng. О‘rta Osiyoda, arshin kattaroq miqdorda olingan. Bir arshin 71-72 sm teng keladi. Bunday arshin-olchin deb atalgan.

Quloch – yon tomonlarga chо‘zilgan о‘ng va chap qо‘l barmoqlari orasidagi masofa. Dastlab qarich bilan о‘lchab taqqoslab о‘lchagan. Bir quloch 8 qarich yekladi. 1 quloch=2 olchin=142,24 sm. Bu xil quloch asosan Buxoroda ishlatilgan. Farg‘onada esa 167,5 sm ga teng.

Poy – о‘lchovi juda qadimdan qolgan о‘lchovlardan biri bо‘lib, о‘rtacha gavdali odam oyog‘ining tovonidan, panjasi uchigacha bо‘lgan oraliqqa tengdir. Taxminan 25 sm keladi. Demak, 4 pay 1 metr hisoblanadi. Kurilish ishlarida, xо‘jalikda kо‘p ishlatilgan.

Qadam – xо‘jalik ishlarida, xususan kurilishda qо‘llanilgan. Biron yerning buyi va enini aniqlab olish uchun qadamlab kо‘rilgan. Demak, qadam odimlayotgan о‘rtacha bо‘y odamning oyoqlari orasidagi uzunlikka teng. Qadam о‘rtacha 70 sm.

Chaqirim – katta masofalarni о‘lchashda ishlatilgan. Bir qishloq bilan, ikkinchisi orasidagi yо‘l chaqirim hisobida aniqlangan. 1 chaqirim = 1500 olchin=1,0668 km.

Tosh – chaqirimdan bir necha barobar yirik о‘lchov birligidir. Katta masofalarni, olis yerlarni hisoblashda ishlatilgan. Ba’zi manbalarda bir tosh 8 chaqirim 447 sajenni tashkil etadi.