Glossariy tuzuvchi: Tarix fanlari bo’yicha falsafa doktori U. Narzullayev Sivilizatsiya

Fetishizm (fransuzcha «fetiche» - but, sanam; tumor) - tabiatdagi jonsiz predmetlarga sig‘inish. Unga ko‘ra alohida buyumlar kishilarning o‘z maqsadiga erishtirish, ma’lum voqea-hodisalarni o‘zgartirish kuchiga ega deb hisoblangan. Fetish ham ijobiy ham salbiy ta’sir kuchiga ega.

Fetishizm yog‘och, loy va boshqa materiallardan yasalgan buyumlar paydo bo‘lishi bilan bir paytda ibtidoiy jamoa tuzumining urug‘chilik bosqichida paydo bo‘lgan. Ibtidoiy odamlar bu butlar va tumorlarda urug‘ jamoalar g‘ayritabiiy dunyodan keladigan ilohiy qudratining timsolini ko‘rganlar.

Animizm (lotincha «anima» - ruh, jon) - insonni o‘rab turgan muhitda jonlar va ruhlarning mavjudligiga ishonish, go‘yo ular kishilar, hayvonlarning hayotiga, tevarak atrofdagi olam, buyumlar va hodisalarga, ularning o‘zgarishlariga ta’sir etib, ularni boshqaradi deb hisoblash. Animistik tasavvurlar ibtidoiy davr odamlarida bundan taxminan 40-35 ming yil avval paydo bo‘la boshlagan. Ibtidoiy kishilar narsalar, o‘simliklarning joni bor deb tushunishgan, ya’ni jon odamlardan boshqa mavjudotlarda ham bordir. Rux esa egalaridan ajralgan holda ham mavjud bo‘lib, u har qanday narsalarga ta’sir ko‘rsatadi.

Magiya (yunoncha «magiya» so‘zidan olingan bo‘lib, sehirgarlik, afsungarlik degan ma’noni anglatadi) - ibtidoiy odamlarning diniy tasavvurlari majmuasi. Sehru-jodu, kuf-suflar orqali tabiat va hayotdagi yaxshilik va yovuzlik kuchlariga, shayotonu-iblislarga ta’sir ko‘rsatish amallari.