Glossariy adolat

DINIY FUNDAMENTALIZM (lotincha – asos degani) – barcha dinlarda o’z ilohiy yozuvlarini ishonch uchun asos sifatida “so’zsiz” qabul qilib, ushbu dinlar paydo bo’la boshlagan dastlabki fundamental g’oyalarga qaytish, me’yorlar va tamoyillarga asoslangan davlat barpo qilish, diniy aqidalarni har qanday yo’llar bilan joriy qilishga urinishdir.
DINIY SHOVINIZM – faqat o’z dini va e’tiqodinigina to’g’ri deb, qolgan har qanday e’tiqodni va qarashlarni inkor etuvchi mutaassib kishining mafkurasi. Diniy shovinizm tarafdorlarining fikricha, o’z maqsadlariga yetishish uchun har qanday vositadan, shu jumladan, hatto qurol vositasidan foydalanish qonuniydir. Diniy shovinizmni kuchayishi boshqa xalqlarda va diniy e’tiqodga sig’inuvchilarda milliy va madaniy agressivlik kayfiyatlarining tug’ilishiga sababchi bo’ladi. Bu esa ijtimoiy barqarorlikka rahna soluvchi omildir.
DINIY EKSTREMIZM (ekstremizm – o’ta degani) – xavfsizligimizga tahdid soluvchi tashqi omillardan biri bo’lib, u barcha diniy tashkilotlarda faqat o’zi sig’inadigan dinni to’g’ri deb, boshqa har qanday dunyoqarashning to’griligini inkor etuvchi (keskin choralar va harakatlar tarafdorlari bo’lgan), o’ta fanatik (mutaassib) dindor yoki dindorlarning faoliyati tushuniladi.
DIYONAT VA VIJDON – bir-biriga yaqin tushuncha. Diyonat va vijdon odamlardagi insof tuyg’usiga hamohangdir. Diyonat va vijdon kishining kundalik faoliyati, qilmishi, fe’l-atvori uchun avvvalo o’zi oldida, qolaversa oi­la, jamoat, jamiyat va vatan oldida ma’naviy mas’uliyat his etishidir. Vijdonli, diyonatli kishi nohaq, adolatsiz ishlardan g’azabga keladi, ularga qarshilik bildiradi; o’z faoliyatining yaxshi tomonlaridan qanoatlanib xursand bo’lsa, yomon tomonlaridan norozi bo’lib, ruhan eziladi, vijdon azobiga uchraydi.
JADIDCHILIK (arabcha “jadid” – yangi) – yangshilanish, yangi zamonaviy maktab, matbaa, milliy taraqqiyot usullari, yo’llari tarafdorlarining umumiy nomi.Jadidchilik harakati XIX asrning 80-yillarda boshlangan, Qrim yarim orolidagi Gaspra shahridan Ismoilbey Gasprali (Ismoil Gasprinskiy) Buxoro va Samarqandga keladi. U Buxoro amiri bilan uchrashib, 1895 yilda Buxoro, Samarqand, Toshkent, Qo’qon va Namanganda jadid maktablarini ochadi. Jadidchilik harakati 20–yillarning birinchi yarmigacha, ya’ni qatag’onga uchrash davrigacha davom etgan.
IYMON - arabcha so’z bo’lib, lug’aviy ma’nosi - ishonch demakdir. Shariatda esa janob payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom Olloh tarafidan keltirgan barcha xabarlarga til bilan iqror bo’lib, dil bilan tasdiqlashga iymon deyiladi. Ya’ni Qur’oni Karim va Hadisi Shariflar orqali Olloh, to’g’risida, jannat, do’zax, qiyomat kabilar haqida berilgan xa­barlarga ishonch - iymondir. Ma’naviy-axloqiy fazilat sifatida esa iymon faqat odam-zotgagina xos ruhiy hodisa jumlasiga kiradi.