Глоссарий

Мундарижа

№	I – боб Маъруза мавзулари	бет
1	Кириш.Машина деталлари ва иш жихозлари	6
2	Машина деталлари ва иш жихозлари (давоми)	19
3	Қурилиш машиналари тўғрисидаги асосий маълумотлар	31
4	Қурилиш машиналари тўғрисидаги асосий маълумотлар (давоми)	41
5	Қурилиш машиналари тўғрисидаги асосий маълумотлар (давоми	57
6	Ер ишлари учун машиналар	68
7	Ер ишлари учун машиналар (давоми)	87
8	Юк ташиш, юклаш-тушириш ва махсус транспортлар.	106
9	Юк кўтарувчи машиналар	129
10	Бетон аралашмалари ва қурилиш қоришмаларининг тайёрлаш,уларни ташиш ва бетон аралашмаларни ётқизиш ҳамда шиббатлаш машиналари.	155
11	Пардозлаш ишларида қўлланиладиган машина ва жиҳозлар.	177
13	Пардозлаш ишларида қўлланиладиган машина ва жиҳозлар	199
14	Пардозлаш ишларида қўлланиладиган машина ва жиҳозлар	206
15	Механизациялашган асбоблар.	213
	II-боб Амалий машғулотлар.
1	Қурилиш машиналари ҳақида умумий маълумотлар	234
2	Машина деталлари. Қурилиш чиғирининг асосий кўрсаткичларини ҳисоблаш. Қурилиш машиналарининг асосий қисмлари.	227
3	Ер қазиш машиналари:	230
4	Бир чўмичли экскаваторларни танлаш ва параметрларини ҳисоблаш.
5	Кўп чўмичли экскаваторларни танлаш ва параметрларини ҳисоблаш	233
6	Устун қозиқларни қоқувчи ва ўрнатувчи машиналар.	236
7	Скреперларнинг техникавий параметрларини аниқлаш. Бульдозер ва автогрейдерларнингтехникавий параметрларини аниқлаш.	243
8	Стрелали ўзи юрар кранларни танлаш, техникавий парметрларини аниқлаш. Минорали монтаж кранлари. Уларнинг техникавий параметрларини ҳисоблаш.	253
9.	Бетонқоргич, бетонташигич, бетон насоси ва автобетонқоргичларни тахлил этиш.	257
10.	Юк ташиш ва тушириш машиналари. Транспорт машиналарини танлаш. Ўзи тўкар машиналарининг ҳисоби.	262
11.	Махсус транспорт машиналари. Панель ташувчи машиналар. Ферма ташувчи ва бошқа машиналарни ўрганиш. Юк кўтариш ва монтаж машина ва механизмлари.	265
12.	Сувоқчилик ва бўёқчилик кўчма станциялари.	268
13.	Бетон юзаларни силлиқлаш машиналари.	273
14.	Пардозлаш машина ва қурилмаларини танлаш	277
15.	Том ёпиш машина ва қурилмаларини танлаш.	281
III	Глоссарий	268
IV	Тест саволлари	287
VII	Аннотация	321
VIII	Ўқув дастур	322
IX	Ишчи дастур	324
X	Фойдаланилган адабиётлар	327

Омонов К. Х.
Қурилиш машиналари.



Термиз- 2021
1-мавзу.


Машина деталлари иш жиҳозлари.

1. 
   Машина деталлари тўғрисида умумий маълумотлар.
   
2. 
   Жоиз ўлчам ва ўтказишлар.
   

1.3 Бирикмалар.
1.4 Узатмалар ва унинг турлари.
1.5 Машина иш жиҳозлари.
Таянч сўзлар: корпус, рама, станина, ўлчам, деталь, резьба , динамик юкламалар,бирикма, зазор, пресс, парчин мих, шпонка, тишли узатма, занжир , калибр, пўлат арқон, ўрим сони, фрикцион, тишли узатма, тасмали узатма.

1. 
   Машина деталлари тўғрисида умумий маълумотлар
   

Ҳар қандай машина умумий корпусга, рамага еки станинага бирлаштирилган, турли вазифаларни бажаришга мўлжалланган бир нечта механизмлардан иборат бўлади. Барча механизмлар эса биргаликда ишлайдиган деталлардан тузилган, тугалланган йиғиш бирликлари кўринишидаги узеллардан ташкил топади. Деталь – машинанинг бир жинсли материалдан, бириктиришлардан фойдаланилмасдан тайёрланган кисмидир. Улар оддий (парчин мих, шпилька, шпонка ва х.), мураккаб (тирсакли вал, редуктор корпуси, экскаватор ковшининг корпуси), умумий ишларга мўлжалланган (болтлар, гайкалар, ғилдираклар, валлар, пружиналар ва ҳ.), махсус (кранларнинг илмоқлари, насос поршенларининг корпуси ва ҳ.) турларга бўлинади.
Лойиҳаланадиган ва тайерланадиган деталга маълум талаблар қўйилади: деталь айни шароитда ишлаш лаеқатига эга, яъни маълум вақт давомида мустаҳкамлигини сақлайдиган, ортиқча тузатиш талаб қилмайдиган бўлиши; тўғри ишлаши; машинадан фойдаланадиган одам учун хавфсиз; тайерланиши қулай ва тежамли бўлиши, яъни мустаҳкамлигини сақлагани ҳолда ўлчамлари кичик, имкони борича енгил бўлиши ва арзон тушиши лозим.
Мустаҳкамлик, бикрлик, иссиқбардошлик, титрашга ва ейилишга чидамлилик деталнинг ишлаш лаеқатини белгилайдиган асосий мезонлардир.
Мустаҳкамлик. Деталнинг унга четдан таъсир этадиган кучларга қаршилик кўрсата олиш хусусияти бўлиб, у таъсир этадиган кучларнинг характери, деталнинг шакли ҳамда у тайерланган материалга боғлиқ.
Деталларнинг ҳисоблаб топилган ҳақиқий кучланишлари уларнинг жоиз кучланишларига таққослаб кўрилади.
Бикирлик деталнинг унга ташқи куч таъсир этганида эгилувчанлиги билан характерланади. Деталнинг зарур бикирлигини таъминлаш учун унинг материали ва ўлчамларини деформацияланиш катталиги жоиз қийматидан ортиб кетмайдиган қилиб танлаш керак, акс ҳолда машинанинг ишига путур етади. Масалан, валнинг бикирлиги етарли бўлмаса, яъни иш вақтида у эгилса, тишли илашманинг ишига путур етади – у ишламаслиги мумкин.
Титрашга чидамлилик деталларнинг титраш мавжуд бўлган шароитларда ишлай олиш лаеқати билан характерланади. Титраш деталларни чарчатувчи кучланишлар ҳосил қилиб, уларни ишдан чиқаради. Деталларнинг титрашга чидамлилигини таъминлаш учун резонанс ҳодисасини келтириб чиқарувчи омилларни йўқотиш керак. Бундан ташқари, титраш ҳодисасини камайтириш учун титроқ сўндиргичлардан, яъни махсус эгилувчан элементлардан фойдаланилади.
Иссиқбардошлик. Бир-бирига ишқаланувчи деталлари бор машиналарда температуранинг маълум даражадан ортиб кетиши кўпгина деталларнинг ишига ёмон таъсир этади. Шунинг учун бундай машиналарни лойиҳалашда уларда ҳосил бўладиган иссиқликнинг меъёридан ортиб кетмаслигига эришмоқ зарур.
Ейилишга чидамлилик. Ишлаш вақтида ишқаланувчи деталларнинг ишлаш даври ейилиш натижасида деталнинг ўлчамлари ўзгаради, бу эса ўз навбатида деталнинг нотекис ишлашига сабаб бўлади. Деталнинг тез еки секин ейилиши унинг ишлаш шароитига, мойланиш даражасига, контакт кучланишнинг қийматига ва бошқа омилларга боғлиқ. Шу сабабли ейилишга чидамлиликни таъминловчи аниқ бир ҳисоблаш усулини тавсия этиш қийин. Лекин амалда қўлланиладиган бир қанча усул бор. Шулардан бири солиштирма босим р ва шартли коэффициенти pv ни ҳисоблаб, уларни жоиз катталиклар билан солиштириш усулидир:

бу ерда - ишқаланиш тезлиги.
Деталь юзаларини мойлаш, улар ўртасидаги босимни камайтириш, уларнинг илашиб ишлайдиган юзаларига абразив заррачалар тушишидан сақлаш ва агрессив муҳитда ишлатмаслик йўллари билан ишқаланиш процессининг олди олинади ва камайтирилади.
Ишончлилик деталлар, узеллар, машиналар сифатининг энг муҳим характеристикаси бўлиб, у деталь, йиғиш бирлиги ёки машинанинг белгиланган вақт ичида ёки талаб қилинган иш ҳажмини бажариш жараёнида ўзининг иш кўрсаткичларини белгиланган чегараларда сақлагани ҳолда топшириқдаги вазифаларни бажариш хоссасидан иборат.

2.