Globalization process and ethics problems

Suqrot 
hisoblanadi.  (eramizdan 
avvvalgi  469-399y),  Suqrot  dialektikasi  "
ironiya" 
ya’ni  ilmoqli  so‘zlardan  tashkil 
totgan.  Agar  shu  payttacha  baxs  yurituvchi  taraflar  o‘z  nutqining  kuchi  hamda 
ishontiruvchanligiga  diqqatni  jamlash  bilan  raqiblarining  chiqishini  mohiyatiga 
unchalik  e’tibor  qaratmagan  bo‘lsalar,  shu  vaqtga  kelib  esa  ritorik  arsenalda  o‘z  - 
o‘zidan  ham  asos  ham  asosga  zidlikka  olib  keluvchi  savollar  paydo  bo‘la  boshladi. 
Raqiblar  qarshi  taraflarning  asoslariga  quloq  sola  boshladilar.  Baxslar  ashaddiy 
to‘palonlardan nafis va hozirjavob tomoshalarga aylandi. Misol sifatida quyida Suqrot 
maktabi namoyondalaridan birining ishtirokidagi yumoristik diologdan keyatiramiz. 
-
 
Shoxdor emasliginga ishonching komilmi? 
-
 
To‘liq. 
-
 
Uni yuqotmaganingga kelsak - chi? 
-
 
Yo‘qotmaganim o‘zim bilan. 
-
 
Shoxlarni yuqotmaganmisan? 
-
 
Yo‘q 
-
 
Demak ular sen bilan ekan. 

---

27 
 
Suqrotning  Shogirdi  Aflotun  diolog  san’atini  yanada  yuqori  pog‘onalarga 
ko‘tardi.    Aflotun  diologlari  -  bu  falsafiy  drammalar  hisoblanadi.  Uning  dialoglari 
chiroyli va aqilli so‘zlarli tanlanishi, ko‘llanilishi, joylanilishi bilan diqqatga sazovor. 
Buning  isbotini  uning 
“Teetet”
  asarida  ko‘rish  mumkin.  U  bu  asarida  hamma 
fikrlarini  Suqrot  nomidan  dialog  shaklida  beradi.  Chiroyli  so‘zlashga  juda  katta 
ahamiyat beradi. Donolik mavzusi asarning asosiy qismini egallagan. Shu bilan bir 
qatorda  maxmadonalik,  bemaza  fikrlardan  foydalanmaslikka  chaqiradi.  Umuman, 
chiroyli so‘zlash erkin bo‘lishi, nima haqida so‘zlasa ham fikrini aniq e’tirof eta olishi, 
ishontira  olishi  va  xaqiqatga  xizmat  qilishi  kerak  deb  biladi.  Faylasuf  notiqlarni 
shifokorlarga taqqoslaydi. Shifokor kasalga dori - darmon bilan yordam bersa, notiq 
o‘zining aqilli va dono fikrlari bilan davolaydi deydi. 
Ritorika taraqqiyotining keyingi odimini qadimgi Rim  mutaxassislari  ko‘yishdi. 
Ular  Ellada  ustalarining  tajribayonni  o‘z  izlanishlarining  natijalari  bilan  to‘ldirgan 
xolda  o‘rganishdi.  Munozara  grek  polislarida  bo‘lganidek  Rimda  u  darajada 
tarqalmadi. 
        Rimliklar  uchun  jamoatda  chiqishning  monolog  tarzida  bo‘lishi  muhim  edi.  Rim 
maktabida  notiqlik  san’ati  bilan  ritorika  birlashdi.  Grek  ritorikasidan  rimliklarga 
yumor,  mantiq  va  masalada  tortishuv  usullari  kirib  keldi.  Notiqlik  san’atidan  esa 
nutq  matnini  tuzilmasini    zo‘rligi,  iboralar  tuzilmasini  be’takrorligi,  intonatsiyaning 
benuqsonligi, turish, xatti - harakat, mimika  va boshqalar kirib keldi. 
Tarixga  nazar  solinsa,  eramizdan  avvalgi  asr  boshlarida  Rim  imperiyasida 
quldorlik siyosati kuchaygan bir davr edi. U davr qul va quldor o‘rtasidagi keskin 
kurashlar,  qo‘llarning  noroziligiga  sabab  bo‘lgan  davr  sifatida  tarixda  muxirlanib 
qolgan.  Ana  shunday  keskin  kurashlar  jarayonida  ijtimoiy  -  siyosiy  xayotda  so‘z 
san’atiga  e’tibor  kuchaydi.  Xalq  orasida  erkin  fikrlash  demokratik  rux  faollasha 
boshladi. Davlat arboblari shunday sharoitda xarbiy qurol aslaxalardan ko‘ra, notiqlik – 
so‘z san’ati bilan qurollanishni afzal  deb bildilar. Natijada  notiqlik san’atiga ehtiyoj 
tug‘ilib, bu san’at tez rivojlana boshladi. Bu davr notiqlik maktablaridan Katon, aka - 
uka Grokxlar, Mark Antoniy, Sitseron kabi mashxur notiqlar yetishib chiqdi. 
Rim  maktabi  Ritorika  ikki  usulga  -