Gistologiya va embriologiya

Maxsus eksperimental-morfologik tadqiqot usullari 

 

      Hozirgi vaqtda hayvonlar yoki odam organlari, to’qimalari va hujayralarining tuzilishi hamda 

funksiyasini  har  tomonlama  o’rganish,  tadqiq  qilish  uchun  yuqorida  bayon  etilgan  tadqiqot 

usullaridan tashqari, yana bir qator usullar borki, ularga immunologik ximiyaviy tadqiqot usullari 

bilan maxsus eksperimental tadqiqot usullarini kiritish mumkin.  

     Shulardan  keyingisi,  ya’ni  maxsus  eksperimental-morfologik  tadqiqot  usullari  amaliy 

tekshirish  usullari  bo’lib  hisoblanadi.  Тekshirishning  bu  usuli,  odatda,  radiatsion  ximerlar, 

diffuzion  kameralar  usuli  va  organ  hamda  to’qimalarni  transplantatsiya  qilish  usullarini  o’z 

ichiga oladi. 

      Mazkur  ish  gistologiya  kursi  dasturiga  asoslan-ganligi  uchun  shulardan  eng  ko’p 

uchraydigan va student-larga ancha tanish bo’lgan organ va to’qimalarni trans-plantatsiya qilish 

usuliga to’xtalib o’tamiz. 

      Bu  o’rinda  shuni  aytib  o’tish  kerakki,  organ  va  to’qimalarni  transplantatsiya  qilish,  ya’ni 

ko’chirib o’tkazish hayvonlar ayni hayot kechirayotgan davrda bajariladi. Butun bir organ yoki 

uning bir qismi, aksariyat to’qimalar parchasi bir hayvondan olinib, ikkinchi bir hayvonga yoki 

shu hayvonning boshqa biror yeriga ko’chirib o’tkaziladi. Bundan maqsad, ko’chirib o’tkazilgan 

organ  yoki  to’qimaning  yashab  ketish  qonu-niyatini,  ular  strukturasidagi  o’ziga  xos 

xususiyatlarni,  tabiatini  va  bizga  hali  noma’lum  bo’lib  kelayotgan  tomonlarni  o’rganishdan 

iborat. Ayniqsa, qon bilan biriktiruvchi to’qima gistogenezining o’ziga xos tomonlarini tadqiq 

etishda mazkur usul ancha qo’l keladi. Organ va to’qimalarni ko’chirib o’tkazish joyiga ko’ra 

ikki xil transplantatsiya farq qilinadi: 

1) 

Geterotopik  transplantatsiya-organ  yoki  to’qima  o’z  o’rniga  emas,  balki  boshqa  joyga 

ko’chirib o’tkaziladi. 

2) 

Ortotopik transplantatsiya-organ yoki to’qima  

    bo’shatilgan, ya’ni olib tashlangan organ yoki  

    to’qima o’rniga ko’chirib o’tkaziladi. 

 

      Umuman,  transplantatsiya  masalalarini  organ  va  to’qimalarni  konservatsiyalash,  sun’iy 

organlar  yaratish  hamda  qo’llash  usullarini  ishlab  chiqish  va  o’rganish  o’ziga  xos  katta  soha 

bo’lib, u bilan biologiya hamda meditsinaning transplantologiya sohasi shug’ullanadi. 

      Хulosa qilib aytganda, hozirgi zamon gistologiyasi ko’p qirrali, murakkab tadqiqot usullariga 

ega.  Ayniqsa  elektron  mikroskopiya,  gistoximiya,  radio-avtografiya  kabi  usullar  to’qima  va 

hujayralarning  strukturasi  hamda  tarkibi  haqida  to’la  tushuncha  berish  bilan  birga  metabolik 

jarayonning o’tishi xususida bizga mukammal tushuncha beradi. Har qaysi tadqiqot usuli o’ziga 

---

 

9 

xos alohida tekshirish pozitsiyasiga ega. Ammo bir butun holda ular hujayra va to’qimalarning 

makro-  va  mikro  tuzilishini,  differensiyalanishi  hamda  regeneratsiyasini,  irsiy  belgilarining 

nasldan-naslga o’tish qonuniyatlarini o’rganadi va hokazo.