Gistologiya va embriologiya

Mikroskopik tadqiqotlar 

 

      Organizm  to’qimalari  va  organlarining  sog’lom  holatini,  tuzilishini,  kasalliklarda  sodir 

bo’ladigan  patologik-morfologik  o’zgarishlarni  chuqur  va  mukammal  o’rganish  uchun,  avval 

ulardan gistologik preparatlar tayyorlanadi. Gistologik preparatlar tayyorlash usullari, masalan, 

sitologiya, embriologiya va patologik anatomiyadagi usullar bilan deyarli bir xil. 

      Gistologik  preparatlar  qanday  mikroskopda  tekshirilishiga  qarab  yetarli  darajada  yupqa 

bo’lishi  kerak.  Masalan,  yorug’lik  mikroskopida  o’rganiladigan  preparatlarning  qalinligi  1 

mikrometrdan  50  mikrometrgacha  bo’lganda  ular  nur  tutamini  oson  o’tkazadi.  Elektron 

mikroskopda o’rganiladigan prepa-ratlarning qalinligi esa 30 nanometrdan 60 nano-metrgacha 

bo’lganda ular elektronlarni bemalol o’tkaza oladigan bo’la oladi. Preparatlar tirik to’qimalardan 

ham, nobud bo’lgan, ya’ni fiksatsiya qilingan to’qima-lardan ham tuzilmalar olib tayyorlanishi 

mumkin. Fiksatsiya deganda, tuzilmalarning butunligini saqlab qolish uchun ular aynimasligini 

chorasini  ko’rish  tushuniladi.  Buning  uchun  organ  yoki  to’qimadan  kesib  olingan  kesma 

fiksatorga-spirt,  formalin,  buen  eritmasi,  og’ir  metall  tuzlari,  fiksatsiyalovchi  aralashma 

kabilarga solib qo’yiladi yoki muzlatiladi. Kesmalarni bo’yash deganda esa, kesmadagi ayrim 

tuzilmalarning kontrastligini oshirish uchun ularni turli xil bo’yoqlar bilan bo’yash tushiniladi. 

Bo’yoqlar  kislotali  va  neytral  bo’ladi.  Har  ikkala  bo’yoqlar  bilan  bo’yaladiganlari  neytrofil 

tuzilmalar  deyiladi.  Тayyor  preparatlarni  maxsus  usullar  bilan  bir  necha  daqiqadan  bir  necha 

yillargacha saqlab qo’yish va o’rganish mumkin. 

      Gistologik  preparatlar,  odatda,  turli  tekshirish-mikroskopiya  usullari  yordamida  tadqiq 

qilinadi.  Biologiya  laboratoriyalarida  aksari  yorug’lik  mikros-kopidan  foydalaniladi.  Bu 

mikroskopning  50  dan  ortiq  markasi  bor,  ular  yo  tabiiy  yorug’lik  bilan,  yoki  sun’iy  yorug’lik 

bilan ishlaydi. 

      Hozirgi  vaqtda  gistologik  preparatlarni  mikros-kopda  ko’rishning  eng  asosiylari  ustida 

qisqacha to’xtalib o’tamiz. 

      Qorong’i maydonli mikroskopda ko’rish. Bu mikroskopning tuzilishi va unda preparatlarni 

ko’rish prinsipi yorug’ maydonli mikroskopdagi bilan deyarli bir xil bo’lib, u tirik hujayra va 

to’qima  tuzilma-larini  o’rganishga  mo’ljallangan.  Unda  hujayrani  qorong’i  mayonda  ko’rish 

maxsus kondensor yordamida amalga oshiriladi, ya’ni yorug’lik nuri kondensor orqali ob’ektga 

qiyalatib tushiriladi. 

 Fazali  kontrast  mikroskopda  ko’rish.  Bo’yalmagan  tirik  hujayralar,  odatda,  yorug’lik 

nurini tutib qolmasdan, o’zidan o’tkazib yuboradi. Shuning uchun ular mikroskopda ko’rinmaydi 

yoki anglab bo’lmas darajada ko’rinadi. Ularni ko’rish uchun tegishli bo’yoqlar bilan bo’yashga 

to’g’ri keladi. Fazali kontrast mikroskopiya usuli o’rganilayotgan bo’yalmagan tuzilmalarning 

bizga  zarur  bo’lgan  kontrastligini  ta’minlaydi.  Kontrast-likni  odatda,  ob’ektivdagi  fazali 

plastinka deb ataladigan kondensorga o’rnatilgan maxsus halqa diafragma hosil qiladi. Ob’ektni 

qanchalik yaxshi ko’rish nurning qancha sinishiga bog’liq, yorug’lik nuri ob’ektdan qancha tez 

o’tsa, uning yoritilishi, demak, kontrastligi shuncha ortadi, binobarin, hujayra tuzilmalari ham 

shunga yarasha yaxshi ko’rinadi. 

---

 

7