Gistologiya va embriologiya

Murtak va maydalanish sabablari

Darsning maqsadi: Talabalarni murtak va maydalanish sabablari bilan tanintirish, ilmiy va materialistik tushuncha berish.

Kerakli materiallar. Murtak va maydalanish sabablari tо‘g‘risidagi ma’lumotlar, tablitsalar, sxemalar, animatsiya va adabiyotlar.
Mashg‘ulotning borishi.Maydaianish turlari. Bo'linish yoki maydaianish ikki xilda bo'ladi:

1. 
   To'la maydaianish.
   
2. 
   To'la bo'lmagan maydaianish.
   

To'la maydaianish ham ikki xilda sodir bo'ladi:
A. To'la, teng maydaianish. Agar tuxumning sariqhgi oz va u hamma qismiga bir xil tarqalgan bo'isa, maydaianish egati butun tuxum bo'ylab o'tadi va hosil bo'lgan blastomerlar bir-biriga teng bo'ladi. Lansetnikning gomolesital tipdatuzilgan tuxumlari shunday maydalanadi.
V. To'la, lekin notekis maydaianish. Agar sariqlik moddasi tuxumda notekis (bir qutbda oz, ikkinchisida ko'p) tarqalgan bo'isa, maydaianish natijasida o'zaro teng bo'lmagan blastomerlar hosil bo'ladi. Hosil bo'lgan kichik blastomer mikromer, kattasi esa makromer deb ataladi. Sunday maydaianish sariqhgi o'rtachamiqdordabo'lgan teiolesital tipdagi amfibiyalarning tuxumida kuzatiladi. Masalan, baqalar tuxumining vegetativ qutbida sariqhk ko'p, animal qutbida esa kam bo'ladi.
Shuning uchun ham hosil bo'iayotgan blastomerlarning biri katta, ikkinchisi kichik bo'ladi. Bu farq borgan sari ortib boraveradi.
2. To'la bo'lmagan maydaianish. Tuxumning faqat sariqlikdan tashqari qismi maydalanadi, sariqlik bilan to'lgan qismi maydalanmaydi. Bu yo'l bilan teiolesital, sentrolesital tipdagi tuxumlar maydalanadi.
Bu maydaianish ham o'z navbatida ikki xilda sodir bo'ladi.

8-rasm. Tuxum hujayraning sariqlik miqdori va sitoplazmada tarqalishigako'ratiplari.

A-alesital tuxum; B-gomolesital (izolesital) luxum; V-telolesital tuxum; G-sentrolesital tuxum.





9-rasm. Spiral maydalanish sxemasi (B.P.Tokin, 1987 bo’yicha). A-ikkita blastomer; B-to’rtta blastomer; V-sakkiztablostomer;G-16 tablastomer. A,B,C,D-makromerlar; a,B,c,d-mikromerlar. Harflar oldidagi sonkr blastomerlar hosil bo’lisbining ketma-ketligini bildiradi.