Gistologiya va embriologiya

Urug‘lanishning biologik ahamiyati

Darsning maqsadi: Talabalarga urug‘lanishning biologic ahamiyati to’g’risida tushuncha berish.
Kerakli materiallar. Urug‘lanishning biologik ahamiyati tо‘g‘risidagi ma’lumotlar, tablitsalar, sxemalar, animatsiya va adabiyotlar.
Mashg‘ulotning borishi. Ichki urug'lanish. Tuxum urug'lanishi bilan unda quyidagi biokimyoviy o'zgarishlar sodir bo'ladi:

1. 
   O. Varburg (1908) aniqlashicha, dengiz kirpisi, assidiya, halqali chuvalchanglar tuxumi urug'lanishi bilan kislorod ko'p sarflanadi, mollyuskalarda kislorod sarfi (nafas olish) pasayadi.
   
2. 
   Urug'lanishdan 10 minut o'tgandan keyin uglevod almashinuvi kuchayadi.
   

3. 
   Tezda erkin aminokislotalar ko'payadi, bu dissimilyasiya jarayoni natijasi bo'lsa kerak.
   

3. 
   Fosfat, kahy va kalsiy almashinuvi kuchayadi.
   
4. 
   Proteolitik fermentlar faolHgi oshadi.
   

: 6. Tuxum po'stining o'zgaruvchanligi oshadi.
7. Tuxum hamma muhim moddalarni - oqsillar, nuklein kislotalarni sintezlaydi.
Tashqi urug'lanishda (baliqlar, amfibiyalar) tashqi muhit omillari katta ahamiyatga ega.
Ba'zi tuzlar- NaCl, KC1, CaCl₂, MgCL, va gidroksil ioni urug'lanish uchun zarur bo'lgan sharoit yaratadi. Kislotali muhitda urug'lanish sodir bo'lmaydi. Kuchli ishqoriy muhitda jinsiy hujayralar qo'shilsa ham, zigota rivojlanmaydi. Ba'zan tuxumdondan bir vaqtda bir necha tuxum hujayra yetilib chiqadi. Ko'p tug'adigan hayvonlaming tuxumdonidan follikulalar ko'p yetiladi va shuncha tuxum hujayra yetiladi.
Spermatozoidlar urug'lanish joyiga, ya'ni tuxum yo'llariga qisqa vaqtda yetib boradi. Jumladan, sichqonlarda 15 minutda, quyonlar va odamlarda 3 soatda yetib boradi.
Urug'lanish jarayoni juda tez bo'lib o'tadi. Masalan, gidralarda 10 sekundda urug'lanish tugaydi.
Spermatozoid tuxum ichiga kiiganda ularning sitoplazmasi qo'shilib ketadi va yadrolari bir-biriga yaqinlashadi. Spermatozoidning yadro membranasi yo'qolib, xromosomalari sitoplazmaga tarqaladi. Bo'linish dukchasi hosil bo'Ub, uning ikki tomonida tuxum va spermatozoid xromosomalari teriladi. Shuning bilan urug'langan tuxum hujayra yoki zigota rivojlanishining keyingi bosqichiga, ya'ni maydalanishga tayyor bo'ladi. Tiixumning urug'lanishidan va faollashuvidan maydalanishigacha 4 ta asosiy bosqich bo'lib o'tadi.