Gistologiya, stitologiya va

Inlerfraksion mikroskopiya -
fazokontrast mikroskopiyaga 
nisbatan ko'proq imkoniyatga ega. intcnraksion mikroskop bilan 
ko'rganda huja\ralam ing turli komponentlari zichligi bo‘yicha 
turli rangga ega boMadi. Ikkinchi tarafdan tuzilmalaming rangiga 
qarab o'rganilavotgan tiizilmalarning zichligi to‘g‘risida fikr 
yuritish va hujayralarning quruq pg'irhgim topish mumkin.
Pqlyarizglsmn mikroskopiya —
hujayra va to qimalarning 
anizolrop yoki i к к >
xil nur gindiruxBhi tuzUmalarini o'rganish 
uchun ishl.it 
1
1 ad i. Ru mikroskop bilan o'rganilayotgan anizotrop 
tuzilmalaidagi (kristali \a librillyar oqsillarda) molekulalarning 
jovlashixhini o'rganish mumkin. Bu mikroskop hujayra boMinishi, 
xromosumalar va organellalar tu/ilislnr.i o'rganishda ham qoM 
k«. ladi.
I 
loktron nv.kruskoplaming ixtiro qilinishi mikroskopda ko'rish 
lexnikasinmg rivojlaimhida aloliida o'rin tutadi. Bu mikroskopda 
ftJt'ktrOoJarhing toMqinli xtisusiyallaridan va magnit maydonida 
elektron 
nurlarini 
fokuslash 
mumkinligidan 
tbydalaniladi 
<гамп1.-П Elektronlar oqimining toMqin uzunligi juda kichik 
bo’lganligi sababli elektron mikroskopda hujayra va to‘qimalarn
I mln va undan ko'proq darajada kattalashtirib ko'rish mumkin 
Ammo 
elektron 
mikiuskoplaming 
s.tati 
uning 
qancha 
katt llashtirib ko'rsatishi bilan emas, balki uning hal qilish 
qobiliyati bilan belgilanadi. Hal qilish qobiliyati deganda 
mikroskopning bir-biriga у ад in turgan ikki nuqtani alohida 
nuqtalar shaklida ko'rsata oladigan masot'a tushuniladi. Masalan, 
mikroskopning hal qilish qobiliyan 10 angstremga 
(A) 
teng bo'lsa, 
bu mikroskop bir-biridan 5 
A 
masofada yotgan jismlarni alohida 
ko'rsataolmaydi. ular qo'shilib bitta bo’lib ko'rinadi. Demak, hai 
qilish qobiliyati (jismlar orasidagi masofa) qancha kichik boMsa, 
mikroskopning mayda jismlarni aniq ko’rsatish imkoniyati 
shunchalik 
darajada 
yuqori 
boMadi. 
Zamonaviy 
elektron 
mikroskoplaming hal kilish qobiliyati 0,2 dan 1 nm (2-10 
angstrom) gachadir. Eslatib o'taniiz: 1mm = 1000 mikrometr 
Rnkm), Imkm = 1000 nanometr (nm), 1 nm = 10 angstrem (A0). 
Elektronlar oqimi oynadan yoki shisha linzalardan o'taolmaydi. 
Shu sababdan elektron mikroskopda linzalar rolini elektromagnit
19

---

g ‘altaklar bajaradi. G ‘altaklarda tok kuchini turlicha o ‘zgartirish 
unda hosil bo‘lgan magnit maydonini boshqarish imkoninin 
beradi. Shunday qilib, elektromagnit linzalardagi tokni o ‘zgartirib, 
biz elektronlar oqimini 
boshqarish, ko‘rinadigan 
ob’ektni 
kattalashtirish, tasvimi aniq, ravshan qilish imkoniga ega 
bo iam iz. Bu mikroskoplarda k o ’rish uchun o ‘ta yupqa (ultrayup- 
qa), qalinligi 20—40 nm dan oshmaydigan kesmalar ishlatiladi. 
Kesmalar maxsus ultramikrotomlarda tayyorlanadi. Elektron mik­
roskop hujayra ichidagi tuzilmalaming nozik tuzilishini o ‘rga- 
nishga imkon beradi.
Hajmiy (rastrlovchi, skanlovchi) elektron mikroskopning yara­
tilishi organlaming elektron mikroskopda o ‘rganishning keyingi 
bosqichidir. U bilan ob’ektning hajmiy tuzilishini o'rganish 
mumkin. Elektron mikroskop ob’ektni 100 000-marta katta- 
lashtirib beradi va uning hal qilish qobiliyati 3 -4 nm dir.
Mikroskopda tadqiqot qilish usullarining qisqacha ta ’rifidan 
ko ‘rinib turibdiki, hozirgi davrda hujayralarning nozik tuzilishini 
ham tirik, ham fiksatsiya qilingan ob’ektlarda o ‘rganish imko- 
niyati mavjud ekan.
1.4-rasm. Elektron mikroskop JEM-1400.
20

---

Mikroskop ostida turli usullar bilan ob’ektning morfologik 
tuzilishini o ‘rganilsa ham, ammo bu usullarning o ‘zigina hujayra- 
'aming hayot kechirish jarayonining o ‘ziga xos tomonlarini ochib 
bera olmaydi. Morfologik tadqiqotlar fiziologik va bioximik 
m a’lumotlar bilan lo‘ldirilishi kerak. Bu kamchiliklarni m a’lum 
darajada to‘qimalarni kimyoviy analiz qilish usuli - gistokimyo 
to ‘ldiradi.