Gistologiya, stitologiya va

 koptokchasimon,
В - tutamli, V - to‘rsimon 
zona hujayralari 
1
 - yadro; 2 - sitoplazma:
2.1
 - donasiz endoplazmatik 
to‘r sisternalari,
2.2
 — donador endoplazmatik 
to‘r sisternalari, 2.3 - Golji 
majmuasi, 2.4 - tubulyar- 
vezikulyar kristalar bilan 
mitoxondriyalar,
2.5 - lamellyar kristalar bilan 
mitoxondriyalar, 2.6 — lipid 
tomchilari, 2.7 — lipofussin 
donachalari
Tutamli zona funksiyalari: glyukokortiqoidlar deb ataluvchi 
kortiqosteroidlami sintezlash. Kortizol (gidrokortizon), kortizon, 
kortiqosteron faol giyukokortiqoidlardir. Ular orasida eng faoli 
kortizoldir.
Glyukokortiqoidlarning ta’siri: 1) karbonsuvlar, oqsiilar va 
lipidlar almashinuvini boshqaradi; 2) glyukoneogenez (oqsil va 
lipidlar hisobiga karbonsuvlar hosil qilish)ni ta’minlaydi; 3) 
yailig‘ianish jarayonini kuchsizlantiradi; 4) glyukokortiqoidlar 
miqdori haddan ziyod oshganda qon yaratuvchi a'zolar va 
periferik qonda eozinofillar va limfotsitlar nobud bo‘ladi; 5) 
hujayralarda fosforlanish jarayonlarini boshqaradi, buning 
hisobiga energiya to‘planadi; 6) turli noqulay holatlarda zo‘riqish 
(stress) reaksiyalarida qatnashadi.
Tutamli zona po‘st moddaning 
to'rsimon zonasiga
davom 
etadi. Bu zonada hujayralar bir-biri bilan chalkashib to‘r hosil 
qiladi. Bu zona hujayralari to‘qroq sitoplazmaga ega, yadrolari esa 
boshqa zonalardagidan maydaroq bo‘ladi (rasm 10.10). Hujayralar 
sitoplazmasining to‘q bo‘yalishi ularda mitoxondriyalarning
375

---

nihoyatda k o ‘pligiga b o g ‘liq. 
Plastinkasim on kom oleks va 
endoplazm atik to ‘r u nchalik rivojlanm agan. T o 'rsim o n zona 
hujayralari orasida ham k o ‘p lab sinusoid kapillyarlar jo y lashad i. 
U rg‘ochi sut em izuvchi hayvonlarda to ‘rsim on zona bilan m iya 
m oddaning orasida X -zona joy lash ad i. Bu zona kam takom il- 
lashgan hujayralardan iborat.
Funksiyasi: T o 'rsim o n zonada tesiosteron (erkaklar jin siy
gorm oni), estrogen va progesteron (ayollar jin siy gorm oni) 
sintezlanadi. A gar ayollarda to ‘rsim on zona giperfunksiyasi 
kuzatilsa, testosteron gorm oninig k o lpayishi natijasida virilizm
(soqol, m o ‘ylovlam i o ‘sishi, ovozning d ag‘allashuvi) kuzatiladi.
Buyrak usti bezining m ag ‘iz m oddasi bezning m arkaziy 
qism ida joylashgan 
b o ‘lib, 
uning 
strom asi 
siyrak 
tolali 
shakllanm agan biriktiruvchi to ‘qim adan iborat. M iya qism ining 
hujayralari nihoyatda yirik va k o ‘p burchakli boMib, gem atoksilin- 
eozin bilan b o ‘yalganda ularning sitoplazm asi och pushti rangga 
bo'yaladi. H ujayralar kalta tasm achalar trazida boMib. ular orasida 
sinusoid kapillyarlar joylashadi. Miya m oddasi h ujayralarining 
sitoplazm asi xrom tuzlari bilan yaxshi bo‘yalishi sababli ular