Gistologiya, stitologiya va

paratgormon (paratirin)
ishlab 
chiqariladi, osteoklastlar m azkur gorm onga nisbatan rctseptorlarga 
ega b o ‘lib, unga nisbatan nishon hujayralari hisoblanadi. Paratirin 
qonda kalsiy va fosfar alm ashinuvini tartibga solib turadi. Qonda 
paratirin m iqdori 
oshganda 
osteoklastlar faollashib. 
suyak 
to ‘qim asining hujayralararo m oddasi parchalanadi va kalsiy qonga 
yuvib chiqariladi. Bundan tashqari, paratirin kalsiyni ichak orqali 
so ‘rilishini stim ullaydi. Bir vaqtning o'z-.Ja paratirin buyrak 
kanalchalarida fosfom ing qayta so'rilish in i kam aytiradi va qonda 
fosfor m iqdorini kam ayishiga olib keladi. Shunday qilib. paratirin 
qo nd a kalsiy m iqdorini oshishini ta ’m inlaydi va qalqonsim on 
bezda ishlab chiqariladigan kalsitonin gorm onining antagonisti 
hisoblanadi.
Q alqonsim on bez oldi bezining faoliyati quyidagilar yordam ida 
boshq ariladi: 
1
) vegetativ nerv sistem asi va 
2
) m anfiy qayta 
b o g ‘lanish tam oyili bo 'yicha. Sim patik nerv tolalari q o 'zg 'a lg a n d a
— m az k u r b ezlarning kuchsiz faollashuvi kuzatiladi- parasim patik 
nerv to lalari q o ‘z g ‘alganda - bezning sekretor faolligi pasayadi. 
B iroq m an fiy qayta b o g 'lan ish tam oyili eng sam arali yo‘l 
h iso b la n a d i. P eriferik qonda paratirin m iqdori oshganda kalsiy 
m iq d o ri o sh ad i. Q ondagi kalsiy m iqdorining oshishi parat 
g o rm o n i se k re tsiy a sin i kam aytiradi.
370

---

BUYRAK USTl BEZI (CLANDULA SUPRRENALIS)
Buyrak usti bezlari ju ft a 'z o b o'lib , u muhim fiinksiyaga ega. 
Har bir buyrak usti bezi anatom ik jihatdan bitta a ’zo bo'Isa ham, 
aslida u ikkita bezning birlashuvidan vujudga keladi. Bu bezning 
ikki tarkibiy qismi - m iya va po st m oddalari o'zining tuzilishi va 
rivojlanishi jihatidan m ustaqil a ’zolar hisoblanadi va o ‘ziga xos 
gorm onlam i ishlab chiqaradi.
T araq q iy o ti. Bu jarayon ernbrional hayotning 4—5 haftalarida 
ichak tulqichi asosining ikki yonidagi selomik epiteliyda ko‘plab 
qalinlashgan epiteliyda ко plab qalinlashgan qismlaming paydo 
bo'lishidan boshlunadi. 
6
-haftaga kelib, qalinlashgan epiteliy atsidofil 
sitopla/m ali hujayralardan iborat boMadi. Bu hujayralar 7-haftada 
niezoteliydan ajraladi va intcrrenal tanaga aylanadi. Interrenal tana 
anr.'aning lateral tomonida joylashgan hujayralar massasi hisoblanadi. 
Kcyinchalik bu niassaga qon tomirlar o sib kiradi va po‘st 
moddaning turli zonalari takomiliashadi. Demak, bezning po‘stloq 
qismi jinsiy bezlar bilan birga bir manbadan takomillashar ekan. 
Shuning uchun ham jinsiy va buyrak usti bezlarining feoliyati uzviy 
bog'langan. Ernbrional hayotning to‘rtinchi oylariga borib, po‘stloq 
moddada tashqi koptokchasimon zonani, o'rta-tutamli zonani va 
ichki-to“rsimon zonani tafovut qilish mumkin. To'rsim on zona 
m ag’iz moddaga yondoshib turadi. Po'stloq modda hujayralarining 
sekretor 
faoliyati 
ernbrional 
hayotning 
12-13 
haflalaridan 
boshlanadi. Ruyrak usti bezining m a g iz inoddasi qorin aortasi 
sohasidagi simpatik nerv tugunlaridan rivojlanadi. Embrionning 6—7 
hallalik davrida simpatik nerv tugunlaridan simpatoblast hujayralari 
ajrala 
boshlaydi. 
7-8 
haftalarga kelib 
bo‘lg‘usi 
bez miya 
moddasining 
hujayralari 
— xromofinnoblastlar 
takomillashib, 
interrenal tana ichiga botib kiradi va bezning miya moddasini hosil 
qiladi. Ana shu vaqtga kelib buyrak usti bezlaming kapsulasi ham 
vujudga keladi. Lekin nerv hujayralari to'plam larining buyrak usti 
bezi ichiga kirish jarayonini chaqaloqning 4 oynk davrigacha davom 
etadi. Arteriyalar fibroz kapsuladan o ‘tib, buyrak usti bezi 
parenximasida nihoyatda ko‘p sinusoid kapillyarlar to'rini hosil 
qiladi.
371

---