Gistologiya, stitologiya va

PERIFERIK ENDOKRIN BEZLAR
Lndokrin bezlarning branxiogen guruhi jab ra cho'ntaklari 
kurtaklaridan 
rivojlanadi 
va 
u 
qalqonsim on 
bez 
hamda 
qalqonsim on bez oldi bezlarini o ‘z ichiga oladi. Qalqonsimon va 
qalqonsim on bez oldi bczlari 
nafaqat um umiy taraqqiyot 
m anbaiga egaligi bilan balki, funksional jihatdan ham bir-biri 
bilan bog’iiq. Ular m etabolik holat va organizm ning ichki muhit 
doim iyligini saqlashda asosiy o 'rin egallaydi: m azkur bezlarning 
gorm unlan (tiroksin. kalsitonin, paratgorm on) asosiy modda 
alm ashinuvi va qondagi kalsiy kontsentratsiyasini boshqaradi.
QALQONSIMON BEZ 
(GLANDULA THYROIDEA)
Q alqonsim on bez turli taraqqiyot m anbaiga ega o ‘zak 
iffljavralardan rivojlanuvchi endokrinotsitlarning ikki hujayraviy 
dilTeromni o 'z ichiga oladi: 1) T-tirotsitlar (follikulyar hujayralar), 
eng k o“p sonli bo'lib- ular yodsaqlovchi gorm onlar - tiroksin (T
4
) 
va triyodnronin (T
3
) ishlab chiqaradi va 2) tirokalsitonin gorm oni 
hamda boshqa qator peptidlam i ishlab chiqaruvchi 
C-tirotsitlar
(parafollikulyar hujayralar).
Tiroksin va iriyodtironin hujayralardagi oksidlanish jarayo n- 
larining kuchli stim ulyatorlari hisoblanadi va bunda triyodtironin- 
ning 
faolligi 
5-10-m arta 
vuqoriroq 
hisoblanadi. 
M azkur 
gorm onlar modda almashinuvi, oqsillar sintezi, gaz alm ashinuvi, 
karbonsuv va yog‘ almashinuvi jaray o n lann i kuchaytiradi. Tireoid 
gnrinonlar hujayra va to ‘qim aIam ing rivojlanishi, o ‘sishi va 
difTerensiallanishiga 
sezilarli 
ta ’sir 
ko 'rsatad i, 
ular 
suyak
361

---

to 'q im asin in g rivojlanishini 
tezlashtiradi. 
Q alqonsim on 
bez 
gorm onlari ayniqsa, nerv 
10
‘qim asining rivojlanishiga katta ta ’sir 
ko‘rsatadi. 
Q alqonsim on bez etishm ovchiligida 
bosh 
m iya 
hujayralari 
va 
to 'q im alarin in g
differentsirovkasi 
to 'x tay d i, 
insonning 
ruxiy 
rivojlanishi 
buziladi. 
Tireoid 
gorm onlar 
to'q im alard ag i regeneratsion jarayo n larg a rag ‘b atlantiruvchi ta ’s'r 
k o ‘rsatadi. Q alqonm ison bezning norm al faoliyati uchun yod 
ichim lik suvi v a oziq-ovqat m ahsulotlari bilan organizm ga 
tushishi zarur. Q alqonsim on bezning yod saqlam aydigan uchinchi 
xil gorm oni - tirokalsitonin - kalsiy va fosfor alm ashinuvini 
boshqarishda ishtirok etadi.
Taraqqiyoti. 
Q alqonsim on bezning taraqqiyoti ernbrional 
hayotning uchinchi haftalaridan boshlanadi. H alqum ning ventral 
yuzasidan birinchi va ikkinchi jab ra cho ntaklarining qarshisida 
b o 'rtm a paydo boMadi. Bu b o ‘rtm a ayrim hujayralar y ig ‘indisiga 
aylanadi. Ernbrional hayotning to ‘rtinchi haftasida takom illa- 
shayotgan bezning ikki boMagi hosil boMadi. Sut em izuvchilarda 
IV ja b ra ch o ‘ntagining hosilasi hisoblangan ultim obronxial tana-