Gistologiya, stitologiya va

fransadenogipojizar boshaaruvda
gipotalam usning 
periferik endokrin bezlarga ta ’siri nishon hujayralari gipofizning 
oidingi b o'lagida joylashgan rilizing om illam i sekretsiya qilish 
orqali gum oral y o 'l bilan am alga oshiriladi.
Paragipofizar
boshqaruvda 
gipotalam us periferik bezlar 
faoliyatini gipofizni chetlab o ’tib boshqaradi. Paragipofizar bosh­
qaruv quyidagi usullarda ta ’m inlanadi:
1. Periferik bezlar faoliyatini sim patik va parasim patik nerv 
tizim lari orqali boshqarish. M a’lumki, gipotalam us vegetativ nerv 
tizim ini boshqarishning oliy m arkazi hisoblanadi va u sim patik va 
parasim patik nerv tolalari orqali barcha bezlar faoliyatini bosh­
qaradi.
2. Boshqaruv teskari manfiy aloqa yo‘li bilan ta’minlanadi.
Masalan, agar qonda ma’lum bir endokrin bezdan ajraladigan
351

---

gorm on m iqdori k o ‘p b o 'lsa , m azkur gorm onni ajralishi kam ayadi 
yoki qonda kam b o ‘lsa, aksincha - gorm on ajralishi kuchayadi. 
Y ohud, biron-bir gorm onning ta ’siri yuqori bo lgan holatda ham 
uning ajralishini kam ayishi qayd etiladi.
3. 
B a ’zan organizm da tirotrop (qalqonsim on bcz faoliyatini 
stim ullovchi) 
im m unoglobulinlar yoki autoantitanalar ishlab 
chiqariladi. M azkur autoantitanalar qalqonsim on bez hujayralari 
retseptorlari bilan birikib, uzoq vaqt davom ida ularning funksiya- 
sini oshiradi.
G ipotalam us funksiyasi bosh m iya nazorati ostida ta ’m in- 
lanadi. U ning turli boMimlarida neyropeptidlar (50 dan ortiq) 
ishlab chiqaruvchi neyroendokrin hujayralar m avjud. U lar orasida, 
m asalan enkefalin neyronlararo m ediator b o ’lib, uning ta ’sirida 
lim bik tizim neyronlari orqali neyroam inlar - serotonin va 
noradrcnalin, retikulyar form atsiya neyronlari orqali noradrcnalin 
sintezi am alga oshadi. N eyroam inlar gipotalam us neyrogorm on- 
lari sekretsiyasiga ta ’sir qiladi, o ‘z navbatida ular ta ’sirida gipofffl 
adenotsitlari faolligi oshadi yoki pasayadi. Shu tariqa nerv va 
endokrin tizim larning cham barchas funksional aloqasi yuzaga 
kelib, u organizm dagi barcha tizim lar (a zolar) faoliyatini n a/o rat 
qiladi va m uvofiqlashtiradi.
A denogipofizotrop gorm onlar va ularning la 'siri: STG- orga- 
nizm ning um um iy va uning ayrim a ’zolari (jum ladan skelet)ning 
o 'sish in i stim ullaydi; A K TG - buyrak usti bezining tiilam li va 
to 'rsim o n zonalari faoliyatini stim ullaydi; 
LG- ovulyatsiva 
ja ra y o n i, sariq tananing hosil bo'lishi va unda progcsteron. 
u ru g 'd o n d a testosteron ishlanishini stim ullayo.: FSG - tuxum - 
dond a fo llikulalam ing o 'sish i va ularda estrogen ishalanisbini, 
u ru g 'd o n d a sperm atogenez jarayonini stim ullaydi; TTG - qal­
qon sim o n bezning tireoid gorm onlarini sintezlanishi va ajralishini 
fao llash tiradi; LTG - sut bezlarida sut ajralishini kuchaytiradi. 
G ip o fizn in g orqa b o 'lagid a to 'p lan adig an gorm onlar: vazopressin 
y o k i a n tid iu re tik gorm on (ADG ) - qon tom irlarini toraytirish va 
arterial bosim ni oshirish, buyrak kanalchalari orqali suvning 
rea b so rb siy a si 
(qayta 
so ‘rilishi)ni 
oshirish, 
y a ’ni 
diurezni 
k a m a y tirish xu su siy atig a ega.