Gistologiya, stitologiya va

Rasm 10.9. 
Buyrak usti bezi. Gematoksilin-eozin bilan
bo 'yalgan.
1 - kapsula; 2 - po'stloq modda; 2.1 - koptokchasimon zona, 2.2
- tutamli zona,
2.3 - to ‘rsimon zona; 3 - mag iz modda; 4 - sinusoid kapillyarlar
Tuzilishi. 
B uyrak usti bezi ichki siyrak vaa tashqi zich 
qavatlardan iborat biriktiruvchi to 'q im ali kapsula bilan qoplangan. 
K ap su lanin g ichki siyrak qavatida vena va arteriya qon tom irlari 
chigallari joylashgan . K apsula ostida m ayda epitelial hujayralar 
jo y la sh g a n . M azkur hujayralar buyrak usti bezi p o ‘stloq m oddasi 
hu jayralarinin g regeneratsiya m anbai hisoblanadi.
B u y rak usti bezi o ‘rtasidan kesilganda uning itcki qism i: 
p o ‘stlo q v a m iy a m oddalarini yaqqol k o ‘rish m um kin. Bezning 
p o ‘stlo q m o d d asi k apsula ostida, m ag‘iz m oddasi esa bezning 
m ark a ziy q ism id a joylashgan.
Buyrak usti bezining po'stloq moddasi -
epitelial hujayralar 
(k o rtiq al en d o k rin o tsitlar) tasm alaridan iborat. U lar orasida sinus­
372

---

oid kapillyarlar tutuvchi siyrak tolali shakllanm agan biriktiruvchi 
to 'q im a
qatlam lari 
joylashadi. 
Kortiqal 
endokrinotsitlar 
kortiqosteroidlarni ishlab chiqaradi. Kortiqosteroidlam i sintezi 
uchun xom ashyo lipidlar hisoblanadi, shuning uchun ham buyrak 
usti bezi p o ‘stlog‘i bez hujayralari sitoplazm asida yog* kiritmalari 
b o'lad i. E piteliy tasm alarining joylashishi va shakliga mos 
ravishda buyrak usti bezining p o 'stlo q m oddasida 3 ta zona 
farqlanadi: 1) koptokchasim on (qalinligi 15%); 2) tutamli (70%ni 
egalladi), 3) to 'rsim o n (butun p o ‘stloqning 10%).
Koptochasimon zona.
Bu zonada epiteliy hujayralari sinusoid 
kapillyar atrofida doira yoki yarim doira - koptokcha hosil qilib 
joy lash adi. shuning uchun ham m azkur zona koptokchasimon 
zona deb ataladi. K optokchali zonada joylashgan kortiqal 
endokrinotsitlar mayda. k o ‘pincha kubsim on yoki konussimon 
shaklga ega. oz miqdora lipid kiritmalarini saqlaydi. Ularning 
sitoplazm asi silliq EPT. Golji kompleksi, m itoxondriyalarga boy. 
Y adrosi yum aloq yoki oval shaklga ega (rasm 10.10).
K optokchasim on zona ftinksiyasi: aldosteron ishlab chiqaradi. 
U ning ta ’sirida: 1) buyrak kanalchalari orqali natriy, xlor va 
karbonat 
ionlarining 
kapillyarlarga 
reabsorbsiyasi 
(qayta 
so ‘rilishi) am alga oshadi va 
2
) yalligManish jarayonlari kuchayadi.
Aldosteron gorm onining etishmasligi natijasida organizm da 
suv, 
elektrolitlar 
alm ashinuvi 
buziladi, 
organizm
keskin 
suvsizlanib. qonning quyuqligi ortadi, qon plazm asida natriy 
kontscntratsiyasining kamayishi nadjasida kaliy bilan natriyning 
qondagi o ‘zaro munosabati o ‘zgaradi.
Sudanofob qavat koptokchasim on zona ostida joylashib, u 
kubsim on shakldagi 3 -4 qavat hujayralardan tashkil topgan. 
M azkur hujayralar sitoplazm asida lipidlar boMmaganligi uchun 
ular sudan b o‘yog‘i bilan bo‘yalm aydi. Shuning uchun ham bu 
hujayralar