Gimnastika (yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari)

Cheklangan turg‘un (dinamik) muvozanat holatida tana OUM tayanch yuzasi doirasida tebranishi, uning chegarasida joylashishi mumkin. U, hatto, gimnastikachi o‘z kuch-g‘ayrati, texnik usullar hisobiga tana OUM proyeksiyasini tayanch yuzasi chegarasiga qaytarishi uchun ozroq yoki qisqa vaqtga bu chegaradan chetga chiqishi ham mumkin. Masai an, bruslarda selpinganda, qo‘Ilarga tiralib kuch bilan selpinganda, otda mashqlami bajarganda

muvozanatni saqiash bruslardan yoki ot dastaklaridan mahkam ushlash hisobiga ta’minlanishi mumkin.

Tayanch yuzasi tananing tiranuvchi bo‘g‘inlari o‘rtasidagi maydonning kengligi bilan belgilanadi. Mazkur makonning konfiguratsiyasi tayanch yuzasi doirasida tuig‘un muvozanat holati cheklangan sharoitda gimnastikachining muvozanatni saqiash imkoniyatiga ta’sir ko‘rsatadi. Muvozanatni saqiash uchun tayanchning butun yuzasi teng ahamiyat kasb etmasligi tufayli quyidagilar farqlanadi: a) ushlashni hisobga olmaganda tayanchning samarali yuzasi; b) tayanchning nominal yuzasi; c) tayanch yuza­ sining formal konturlari bilan muvofiq keladigan makonning turg‘unlik maydoni. Mazkur maydon o‘lchamlari va konfigu­ ratsiyasi tananing tayanch bo‘g‘inlari morfologiyasiga, snaryad bilan aloqaning (uni ushlashning) xususiyatiga, gimnastikachining jismoniy imkoniyatlari va holatiga bog‘liq bo‘ladi (267-rasm). Gimnastikachi tana OUM proyeksiyasini tayanch yuzasining markaziga mumkin qadar yaqin holatda saqlashga harakat qiladi. Ammo bu yerda qoidadan istisno etiladigan holatlar bolishi mumkin. Chunonchi, bir oyoqda muvozanatni saqlab turishni bajarganda gimnastikachilar barmoqlar va tovon mushaklarining o‘ta ta’sirchanligi hisobiga muvozanatning yo‘qolishini tez ilg‘ash va uni bartaraf etish uchun tana OUMni tayanch yuzasining

o'rtasidan ozgina oldinga siljitishga harakat qiladilar. Bu holda harakatlarni boshqarish jarayoniga anatomiya, fiziologiya, psixologiya qonunlari o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Tayanch yuzasi va tana OUMning tayanch uzra balandligi turg‘unlikning bitta rnezoni —turg‘unlik burchagiga birlashtirilishi mumkin. U tana OUMning tayanchga proyeksiya chizig‘i va tana OUM bilan tayanch yuzasining chetidan o‘tuvchi chiziqdan hosil bo‘ladi. Mazkur burchak qancha katta bo‘lsa, ko‘rib chiqilayotgan tekislikda tana turg‘unligi shuncha kuchli bo‘ladi. Bir tekislikda ikkita turg‘unlik burchagi mazkur tekislikda muvozanat burchagini hosil qiladi (255, 256-rasmlarga qarang). Tananing turg‘unligi turg'unlik momenti bilan ham tavsiflanishi mumkin. Mazkur moment tana og‘irligini tana OUMning tayanchga proyeksiyasidan tayanch chetigacha bo‘lgan masofa (og'irlik kuchi yelkasi)ga ko‘paytirish yo‘H bilan aniqlanadi. Ushbu moment qancha katta bo‘lsa, turg‘unlik shuncha kuchli, tanani muvozanat holatidan chiqarish shuncha qiyin bo‘ladi. Ammo tayanch chetlari (oyoq tovonlari, qo‘l kaftlari) qattiq jismlar emasligi tufayli, ular defor-matsiyalanadi va shu bois ag‘daruvchi momentga doim ham lozim darajada qarshilik ko‘rsata olmaydi. Shu tufayli ham ag‘darish chizig‘i tayanch yuzasi chetining ichki tomoniga siljiydi va samarali tayanch yuzasini tashkil etadi. U tayanch nominal yuzasining konturi ichida joylashadi. Bu yerda biz yana gimnastikachilarga statik muvozanatni saqlashni talab etadigan mashqlar va alfozlami o‘rgatishda mexanika qonunlariga qay tarzda tuzatish kiritish lozimligining guvohi bolamiz.