Gigiyena fani boyicha oquv uslubiy majmua

Vitaminlar 3 ta guruhga bo‘linadi:

2.5-rasm 1.Suvda eruvchi (V, S, Vit RR, Vit V5, V6, V2 , V1,V12, V9,

VR)

2. 
   Yog‘da eruvchi vitaminlar (Vit D, Protiv A, Vit A, Vit e, Vit K)
   
3. 
   Vitaminsimon birikmalar (Vit V8, Vt, lipovaya kislota, V13, V15, V 4).
   

Vitaminlarning kunlik me’yori va ular uchraydigan oziq-ovqat mahsulotlari

Vitaminlarning nomlari	Kunlik me’yori, kuniga	Vitaminlar ko‘proq uchraydigan oziq-ovqat mahsulotlari
Vitamin S (askorbinat	70-120 mg, 1 yoshgacha 30-40	namatak, qora smorodina,

kislota)	mg	qizil bulgar qalampiri, ukrop, karam, malina, petrushka, apelsin, limon
V1 (tiomin bromid)	1,1-1,2 mg	Pivo achitqilari, xamirturush, guruch kepagi, bug‘doy uni, no‘xat loviya, yong‘oq, jigar, buyrak, yurak mol go‘shti
V2 (Riboflavin)	1,5-2,4 mg, 1 yoshli bolalar uchun -0,6 mg	Pishloq, tvorog, jigar, buyrak, javdar non, pivo achitqilari, xamirturush, ismaloq, yong‘oq, qora bug‘doy yormasi
V6 (piridoksin gidroxlorid)	1,8-2,0 mg; bolalarda 1-3 yosh 0,9 mg	Pivo achitqilari, baliq, boshoqli doni va kepagi
V12 (Sianokabalamin)	3 mgk (mikrogramm), 1-3 yosh MGK (1000 mgk-1 ml)	Jigar, sut mahsulotlari, tuxum
Vitamin R (Rutin)	50-75 mg	garmdori, sitruslar, qora smorodina, grechka, mevalar
Vitamin RR (nikotin kislota)	45-50mg	Pivo achitqilari, xamirturush, dukkakli o‘simliklar, yeryong‘oq, guruch po‘stlog‘i
Vitamin N (biotin)	150-200 mg	jigar, soya, tuxum sarig‘i, qo‘ziqorinlar, piyoz, shpinat
Vitamin «A» (Retinol)	1000 mg.	Tuxum, sariyog‘, qaymoq, jigar shaftoli, pomidor, sabzi, karam, bulgar qalampiri
Vitamin «D» (kalseferol)	3 yoshgacha bo‘lgan bolalarda 400XB (0,25 mkg), kattalarda 100 XB (xalqaro birlikka), homilador ayollarda 500 XB.	Jigar, baliq jigarining yog‘i, tuxum, sut, sariyog‘
Vitamin «E» (tokoferol)	erkaklar uchun 15 mg, ayollar uchun 12 mg	Namatak, tuxum sarig‘i, danak
Vitamin «K»	0,2-0,3 mg.	Yashil o‘simliklar, karam

Mineral elementlar.

Mineral elementlar-ovqatning muhim tarkibiy qismidir. Ular to‘qimalarning tuzilishida, suyak tuzilishida, ko‘pgina ferment sistemalarining tarkibi va vazifasida ishtirok etadi.

Odam organizmining to‘qima va suyaklarida 60 dan ortiq elementlar bo‘lib, ularning ko‘pchiligi biologik aktiv moddalar hisoblanadi. Mineral elementlarning tashqi muhitda va organizmdagi miqdoriga asoslanib makro va mikroelementlarga bo‘linadi.

Alimentär kasalliklar va ularni oldini olish.

Insonning unib - o‘sishi va salomat bo‘lishi uchun to‘g‘ri ovqatlanish ayniqsa bolalik davridan boshlab uning ovqatlanishni to‘g‘ri tashkil etish hayotiy muhim ahamiyatga egadir.

Uzoq muddat mobaynida ovqatlanish qoidalarining buzilishi organizmda turli o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. To‘qimalar metobolizmning buzilishi asosida genetik apparatning o‘zgarishida, ortiqcha yoki kam ovqatlanish sabablari yotadi. Bundan tashqari ovqat mahsulotlarining zaharli moddalar (pestitsidlar, bakteriya zaharli, mikrotoksinlar va boshqalar) bilan ifloslanishi ham organizmda jiddiy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.

Alimentar yoki ovqat bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar kelib chiqshiga qarab 2 xil guruhga bo‘linadi: birlamchi va ikkilamchi.

Birlamchi alimentar kasalliklar quyidagi omillar natijasida kelib chiqishi mumkin:

20

1. 
   Ovqat mahsulotlarining turlari noto‘g‘ri taqsimlanganda
   
2. 
   Ovqat ratsionida ovqatlik moddalar muvozanati buzilganda
   
3. 
   Ovqat mahsulotlariga noto‘g‘ri ishlov berilganda yoki noto‘g‘ri saqlanganda
   
4. 
   Ovqat mahsulotlarida faslga oid vitaminlarning siljishi natijasida
   
5. 
   Mehnat, yashash va iqlim sharoiti bilan bog‘liq bo‘lgandagi yoki homila davrida ovqatga talabning oshib ketishi natijasida
   
6. 
   Ovqatli moddalar faoliyatining buzilishi natijasida (qishloq xo‘jaligida pestitsidlardan, mineral o‘g‘itlardan ko‘p miqdorda foydalanish)
   

Birlamchi alimentar kasalliklarning kelib chiqishida xavfli (risk) omillarining uzoq vaqt ta’sir etishi ahamiyatga egadir.

Organizmga oqsillar kam qabul qilinganda o‘sishning va rivojlanishning sekinlashishi, tana og‘irligining kamayishi, garmon, antitelalar hosil bo‘lishining buzilishi, fermentativ jarayonlarining yomonlashuvi, organizmning turli infeksiyalarga va tashqi muhit omillarining ta’siriga qarshi kurashni qobiliyatini pasayishi kam quvvatlilik va ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi.

Organizmga oqsil moddalar kunlik me’yordan kam tushganida kvashiorkor kasalligi kelib chiqishi mumkin, bu kasallik ko‘proq ko‘krak yoshidagi bolalarda uchraydi, oqsillar umuman organizmga tushmagan taqdirda marazm (yunoncha marasmos-darmonsizlik, oqsil energiyasi tanqisligi va o‘limga sabab bo‘ladi) kasalligi kelib chiqadi .

Ovqat bilan oqsil moddalar keragidan ko‘p qabul qilinganda, oshqozon ichak yo‘lida bijg‘ish achishish jarayonlari kuchayib, u erda kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlarning yashashiga sharoit yaratiladi.

Yog‘lar ko‘p miqdorda iste’mol qilinganda, semirib ketish va organizm uchun befarq bo‘lmagan yog‘ kislotalarining yetarlicha oksidlanmasligi natijasida hosil bo‘ladigan oraliq moddalarning (atseton birikmalari) to‘planishiga olib keladi. Bu esa organizmda kislotali muhitni

v ujudga keltiradi va qon ishlab chiqarish jarayonini ishdan chiqaradi.

Ovqat tarkibida karbonsuvlarning miqdori ortib ketganda tana og‘irligining ortib ketishi, oshqozon ichak yo‘lida ovqatli moddalarning to‘planib qolishiga, oshqozon va ichak shiralari bilan yetarlicha ishlanmasligi va natijada ovqat xazm qilish jarayoning izdan chiqishiga sabab bo‘ladi. Shu bilan birga karbonsuvlar miqdorining kamayib ketishi gipoglikemiyaning kelib chiqishiga, ya’ni kam quvvatlik, uyquga moyillik, xotiraning pasayishi, bosh 2.6-rasm og‘rishi kabilar bilan ifodalanadi. Karbonsuvlarning etarlicha

etishmasligi organizmda o‘simlikga oid ozuqali moddalar tarkibidagi vitaminlar va mineral moddalarning kamayib ketishi bilan ham kuzatiladi. Odam qonidagi glyukoza (qand) miqdorining me’yordan kamayishi gipoglikemiyaga (me’yor 3,58-6,05 mmol/l), odam qonidagi glyukoza (qand) miqdorining me’yordan oshib ketishi esa giperglikemiyaga olib keladi. Bunga qandli diabet kiradi.

Vitaminlar va mineral moddalarning ko‘p yoki kam iste’mol qilinishidan kelib chiqadigan kasalliklar hammamizga ayon.

V