Gidrotexnika

G ravitatsion to ‘g ‘onlarni qurilish choklari bilan ajratishda
qoMlaniladigan sxcm alar:
a
— u s tu n s im o n z ic h s e m e n tla n a d ig a n c h o k la r; 
b —
u s tu n s im o n h a jm li 
b e to n la n a d ig a n c h o k la r; 
d
— sek siy ali; 
e —
b o g 'l a m l i ; / — a ra la s h ; 
I —
u stu n la r; 
2 —
c h o k la r; 
3 —
u z u n b lo k la r.
A ralash ajralg an ch o k lar (4 .2 4 -/ra s m ) ustunli va seksiyali ajralgan choklar 
b irik m a sid a n tashkil to p g an . Bu sxem ani t o ‘g ‘o n tagining uzunligi j u d a
katta b o ‘lgan hollarda q o ‘llaniladi.
K onstruktiv ch o k lar. 
Deformatsion
yoki 
doimiy
d e b n o m la n a d ig a n b u n d a y
c h o k la r vazifasi b o 'y ic h a h a ro ra t o'zgarishi, m aterialning qo tish jarayonidagi 
h ajm iy kichrayishi va c h o 'k ish i natijasida hosil b o 'la d ig a n yoriqlam ing oldini 
o luvchi turlarga b o 'lin a d i va m o s ravishda 
harorat, kichrayish
va 
cho'kish
c h o k la ri d eb n o m la n a d i.
A tro f-m u h itd a g i h a ro ra tn in g o'zgarishi t o 'g ' o n n i n g a lo h id a q ismlaridagi 
b e to n haro ratin in g turli xil q iym atlarda o'zgarishiga sabab b o 'la d i va natijada 
konstru k siy ad a h a r o r a t zo 'riq ish la ri hosil bo 'lad i.
B etondagi zo 'riq ish la m i kamaytirish va vertikal y o 'n a lg a n xavfli yoriqlar- 
ning oldini olish u c h u n t o 'g ' o n tanasining ikki to m o n i o c h iq haro rat c h o 'k ish
va kich ray ish c h o k larig a ajratiladi. Ikki to m o n i o c h iq h a r o r a t c h o 'k is h
c h o k l a r i t o ' g ' o n n i b u t u n b a la n d lig i b o 'y i c h a a jr a ta d i, b u n d a a lo h i d a
q ism la rn in g uzunliklari Z,3 = 9 —22 m o ra lig 'id a tay in lan ad i.
B e t o n d a g i h a r o r a t z o 'r i q i s h l a r i n i k a m a y t i r i s h u c h u n s e k s iy a la r d a
q o 's h i m c h a t o 'l a q irq ilm a g a n c h o k l a r o 'rn a tila d i. U la r t o ' g ' o n tanasi va 
z a m in id a g i t o ' g ' o n ta n a sin in g pastki qirrasini yoki y u q o ri h a m d a pastki 
qirrasini qirqadi (4.25-^, 
e
rasm). T o 'g ' o n to m o n la rid a n 5 m chuqurlikgacha 
t o 'l a q irq ilm a g a n c h o k la r kengligi 5 — 10 m m va u n d a n c h u q u r r o q d a 1 — 
3 m m kenglikda o 'rn a tila d i.
D eform atsiya choklarining kengligi h a r q a n d a y sharo itd a h a m seksiyalar- 
n in g bir-biriga n isb atan vertikal h a ra k a tin i t a ’m in lash i kerak. C h o k la rn in g
joylashuvi qurilish sharoitlari betonlanadigan bloklarga ajartish, suv tashlovchi 
o raliq lam in g joylashuvi bilan b o g 'lan g an bo'lishi kerak. Q o y a m a s zam inlarda 
c h o k kengligi 15—20 m m , qoyali z a m in la r d a 1 — 10 m m qabul qilinadi.
K onstruksiyasi b o 'y i c h a c h o k la r yassi va shtrabali b o 'la d i. Yassi c h o k la r 
j u d a k o 'p ishlatiladigan c h o k la r turiga kiradi va u la r seksiyalarni bir-biriga 
b o g 'liq b o 'lm a g a n h o ld a ishlashini t a ’m inlaydi. B u n d ay c h o k la rd a filtratsiya 
suvlari to'siqlarga u c h r a m a s d a n olib ketiladi. L ekin k o 'rilg a n b a rc h a c h o r a -
16 — G id ro te x n ik a in sh o o tlari
241

---

ta d b irla rg a q a r a m a s d a n suv c h o k la r g a sizib o ‘tad i. Siljishga q a rsh ilik
k o ‘rsatish k u c h in i oshirish m aqsadida g orizontal b o 'y la m a ch o k la rn in g yuzi 
shtrabali qilinadi (4.25-/) rasm). U la rn in g ishlatilishi h a r bir h o la t u c h u n
puxta asoslanadi, c h u n k i singib o 'tg a n suvni c h iq a rib yuborish qiyinlashadi, 
q o 's h i m c h a y oriqlar hosil bo'lishiga sabab b o 'la d i, ularni tik y o n b ag 'irli to r
d a ra la rd a q o 'lla s h a n c h a sa m a ra beradi.
Kengligi 5 m m c h o k hosil qilgan seksiya yuzalariga issiq suyultirilgan 
b itu m surtiladi, kengligi 5 m m d a n katta b o 'l g a n d a rulonli gidroizolatsiya 
materiali bilan yelimlanadi, asfalt q op lam a va yum sh o q yog'o ch-tolali plitalar 
bilan q o p lan ad i. D eform atsiya c hoklari konstruksiyalari tarkibiga zich la- 
gichlar h a m kiradi.
H i 1
4
s
s
2
1 1 1 /
/ x
, 1
1