Gidrotexnika

d,
(4.2)
V TTS = V M D S +
d.
(4.3)
T o ' g ' o n te pasi yer belgisi u c h u n h a r ikkala f o rm u la d a n katta c h iq q a n
q iy m at qabul qilinadi.
4 . 1 . 7 . T o ‘g ‘o n qiyaliklarini m u s t a h k a m l a s h
T o 'g ' o n qiyaliklari t o 'l q i n , a tm o sfera y og'ingarchiliklari, m u z va b o sh q a
o m illa r t a ’sirida buzilm asligi u c h u n u la r turli m a te ria lla r bilan m u s ta h -
k a m la n a d i. Qiyaliklarni q a n d a y m ate ria lla r bilan va qaysi ta rtib d a m u s t a h ­
k a m la sh v arian tlari te x n ik -iq tiso d iy ta q q o s la s h la r asosida m ex an izatsiy a
216

---

vositalaridan, m ahalliy m a te ria lla rd an t o ‘la foydalanishni va b u m aterial- 
l a m in g u z o q vaqt x iz m a t qilishini n a z a rd a tutib qabul qilinadi.
Yuqori qiyaliklarni m ustahkam lash. T o ‘g ‘o n yuqori qiyaligini buzilishidan 
saqlash u c h u n tosh, b e to n , t e m ir - b e to n , asfalt-beton va biologik q o p la m a la r 
ishlatiladi.
Y uqori qiyalik ikki xil tartib d a; asosiy (o g ‘ir) va yengil konstruksiyalar 
bilan m u s ta h k a m la n a d i. Foydalanish davrida yuqori qiyalikning suv to 'lq in i 
m aksim al k u c h i t a ’siri o stid a b o 'lg a n q ism i asosiy (o g ‘ir) konstruksiyalar 
bilan m u s ta h k a m la n a d i.
T o ‘g ‘o n qiyaliklarini tosh bilan m u s ta h k a m la s h d a , avvalo, qiyalik sirtiga 
teskari filtr o 'rn a tila d i, yoki 6 0 —70 % q ism i s h a g 'a ld a n ib orat q u m - s h a g ‘al 
aralash m asi solib to sh la r tash la n a d i ( 4 .7 - a rasm ) yoki teriladi (4 .7 -6 rasm ). 
Qiyaliklarni m u s ta h k a m la s h u c h u n ishlatiladigan to sh la r turi m u s ta h k a m , 
so vuq h a m d a suv t a ’siriga c h id a m li b o 'lis h i kerak.
B eton va t e m i r - b e t o n bilan t o 'g ' o n qiyaligi yaxlit yoki tay y o r plitalar 
bilan m u s ta h k a m la n a d i. P litalar qalinligi 8 — 10 sm d a n 15—20 sm g ach a, 
o 'l c h a m l a r i 1 ,5 x 1 ,5 m d a n 5 x 5 m g a c h a q a b u l qilinadi (4 .7 -e rasm ). U la r
teskari filtr turidagi to 's h a k ustiga o'rnatiladi va plitalar bir-biri bilan sham irli 
birlashtiriladi. Qiyalikka plitalar o 'r n a t i l g a n d a n keyin u la r se m e n t qo rish - 
m alari bilan birlashtirilib, k a tta p lita la r holiga keltiriladi.
P l i t a l a r o 'r t a s i d a g i c h o k l a r a s f a l t - b e t o n y o k i m a x s u s ta y y o r la n g a n
rezin alar y o r d a m id a birlashtiriladi. A gar plitalar o 'rta sid a g i c h o k la r o ch iq
h o ld a qoldirilgan b o 'lsa , c h o k la r ostiga teskari filtr o 'r n a tila d i (4.7-/z rasm ).
B eton va te m ir-b e to n plitalar o 'lc h a m la ri hisoblar asosida qabul qilinadi. 
B e to n plita qalinligi quyidagi f o rm u la d a n aniqlaniladi:
b u n d a , 
В
— plita o 'l c h a m i ;
rj
— koeffitsiyent, m o n o lit p lita la r u c h u n 1,0, 
y i g 'm a p lita la r u c h u n 1,1 qabul qilinadi; p pl — plitan in g h a jm og'irligi; p s 
— suvning h a jm og'irligi.
T e m ir - b e to n li plitalar o 'l c h a m i k ra n yuk k o 'ta r is h qobiliyatini hisobga 
olgan h o ld a belgilanadi.
B eton qutilarga tosh solib, qiyalikni m u sta h k a m la sh konstruksiyasi b eto n
q u tila r d a n ib o rat b o 'lib , u l a r s h a x m a t shaklida joylashtiriladi. Bu k o n stru k - 
siyaning b ir q a n c h a afzalliklari bor: 1) b e to n q u tilarn i zavod sh a ro itid a
tayyorlash, q u tilarn i to sh bilan to 'ld ir is h h a m d a teskari filtrlarni qurish 
ishlarini m exanizatsiyalashtirish im k o n iy a tla ri borligi tufayli qurilish ishlari 
a rz o n g a tu sh a d i; 2) qiyalik bitta q u ti atro fid a tuziladi. Bu esa q im m a tg a
tu s h a d ig a n t a ’m irlash ishlarini keskin qisqartirishga olib keladi.
A sfalt-b eto n bilan qiyaliklari 1:2 d a n katta b o 'lm a g a n t o 'g ' o n l a r m u s t a h ­
k am la n a d i. U n i n g qalinligi m u s ta h k a m la n a d ig a n yerdagi su v n in g c h u q u r -
ligiga b og'liq.
(4.4)
217

---

4.7-rasm.