m exanikaviy sinxronizatsiyaga nisbatan tak o m illash g an h isoblanadi, c h u n k i
u zatvorning sodir boMishi m u m k in boMgan qiyshayishi bilan bevosita bogMiq
to rtis h is h y u k la m a sig a b iefarq boMmaydi. M e x a n ik s in x ro n iz a ts iy a la s h
tizim ida to rtq ic h la rn in g notekis tortilishi z atvorlarning qiyshayishi va oraliq
d e v o rla rn in g d arz ketishiga sabab boMadi. Elektr val u c h u n xizm at k o ‘prigi
talab qilinm aydi va chigMrlar orasidagi m asofa c h e g a ra la n m a y d i. Tirqish
oraligM 10 m ga c h a boMganda mexanikaviy val u c h u n h a m k o ‘prik o 'm a t i s h
shart emas. Zanjirli chigMrlami in sh o o td a joylashtirishda arqonli chigMrlarga
k o 'r a k a tta ro q
m a y d o n talab qilinadi, c h u n k i p lastin k asim o n zanjirning
erkin uchi barab an g a ulanmasligi u c h u n maxsus q u rilm a boMishi yoki q u d u q
ichiga tu sh irish d a posangi o 'r n a tilish i kerak. ChigMrlarning yuk k o 'ta rish i
250—300 t gacha.
H a ra k a tla n a d ig a n k ra n la r. Z a tv o rlarn i b o s h q a ris h d a bir yoki ikki to r t-
qichli k o 'p rik s im o n va tayanchli k ra n la r ishlatiladi.
K o'priksim on kra n la r
a rz o n , lekin ularni o 'r n a tis h u c h u n oraliq devorlarga
m axsus e s tak ad alar
o 'm a t i s h lozim . K o 'p h ollarda zatvorlarni b o sh q a rish d a
m e xa n izm li kra n la r
( 3 .2 0 - /r a s m ) qo'llaniladi. U la rn in g k o 'p rik sim o n kranlarga nisbatan y utug'i
konstruksiyada estakada yo'q ligi va q u r ilis h -m o n ta j ishlarida foydalanish
qulayligidan iborat. K o 'p rik sim o n va m exanizm li kranlarni, o d a td a , qurilish
davrida jih o z la rn i o 'r n a tis h va b a ’zida g id ro elek tro stan siy a h a m d a m a sh in a
zalin i e k s p lu a ta ts iy a qilish d a v rid a h a m q o 'lla n ila d i.
K r a n l a r n i n g yuk
ko'tarish qobiliyati 4 0 0 —5 0 0 1 g a c h a qilib bajariladi. Y uk k o 'ta rish qobiliyati
100 t d a n yuqori boMgan k ra n la r k a m yuk k o 'ta r u v c h i ilgak (asosiy kran
yuk k o 'ta ris h q o biliyatining 10—20 % ) bilan t a ’m in la n a d i.
T e lfe rla r ( 3 . 2 1-rasm) u n c h a katta boMmagan in sh o o tla rn in g t a ’m irlash
zatvorlari, z a tv o rla r va pan jaralarin i tashish h a m d a ( b a ’z a n ) bir n u q ta d a n
tortishda asosiy zatvorlarni boshqarishda qo'llaniladi. Telferlar konstm ksiyasi
o d d iy , oraliq devorlarga o 'm a t i l g a n ta y a n c h la r, m o n o r e ls la r d a n tashkil
topgan.
U larn i k o 'ta rish va harak atg a keltirish m a so fa d a n turib q o 'l d a b o s h q a r a
digan, yuk k o 'ta ris h qobiliyati 1; 3; 5 va 10 t o n n a qilib chiqariladi.
M e x a n ik k o 't a r g i c h l a r
v in tli (3 .2 2 - a
ra s m ) va reykali ( k a m h o l l a r d a )
bajariladi. Y u k k o 'ta r u v c h i v in tla r va reykalar ilg arilan m a siljiydi va k u c h n i
q o ' s h i m c h a e l e m e n t l a r s i z z a tv o rg a u z a ta d i. Bu m e x a n i z m l a r o ' r t a va
k a m y u k k o ' t a r u v c h i ( b i t t a k o ' t a r u v c h i o r g a n g a 1 5 —2 0 t g a c h a
h i s o b la n a d i) .
U n c h a k a tta boMmagan to 'g 'o n l a r , k a n a lla r tizim idagi
rostlagichlar, suv
tash la g ic h la r va o 'r t a h a m d a p ast bosim li gruntli t o 'g 'o n l i suv o m b o ri
gidrouzellari vintli k o 'ta rg ic h la r b ilan jih o z la n a d i. U n c h a katta boMmagan
vintli k o 'ta rg ic h la r zatvorga bitta n u q ta d a , kattalari esa b itta h a m d a ikkita
tortish nuqtasi bilan birlashtiriladi (3 .2 2 - a rasm). C h a p va o 'n g k o 'ta rg ic h la r
yuk k o 'ta ris h re duktoriga sinx ro n lash tiru v ch i val b ilan birlashtiriladi.
Vintli
k o 'ta rg ic h la r n a m u n a v iy loyiha b o 'y i c h a ishlab chiqiladi.
198
/ )
g )
3.20-rasm.
E g ilu v c h an to rtq ic h li k o ‘ta ru v c h i m e x a n iz m la r:
a — e —
z a tv o r tirq is h la ri u stid a c h ig 'irla rn i o 'r n a tis h sx e m a la ri; / — m e x a n iz m li k ra n ;
1 —
d v ig ate l; 2 — to rm o z ;
3 —
re d u k to r;
4 —
y u k u z a tm a s i;
5
— c h iq is h q u rilm a s i;
6
—
z a tv o r p a z in in g k o n tu ri; 7 — x iz m a t k o 'p rig i;
8 —
m e x a n iz m ra m a s i;
9 —
z a tv o r
u la n ish n u q ta s i;
10
— m e x a n ik av iy
sin x ro n iz a ts iy a vali;
11 —
e le k trli val;
12 —
k o 'p
ip li yu k to rtu v c h i m e x a n iz m ;
13, 14 —
ilg ak ;
15 —
o ra liq d e v o rg a o 'm a tilg a n k ra n
ta g id a g i to 's in ;
16, 17 —
k ra n ta g id a g i re lsla r;
18 —
k o 'ta r u v c h i b o s h m e x a n iz m .
G id r a v lik k o ' t a r g i c h l a r
( 3 .2 2 - b
ra s m ) s u y u q lik ( m o y ) y o r d a m i d a
is h l a y d i g a n q u r i l m a l a r d i r . G i d r a v l i k k o ‘t a r g i c h l a r d a k o ' t a r i s h k u c h i
p o r s h e n n in g ikki tarafdagi suyuqlik b o s im in in g farqi hisobiga ishlaydi.
H ozirgi p a y td a b itta s ilin d r y u k k o 'ta r is h qobiliyati 1000
t li gidravlik
k o 'ta r g ic h la r lo y ih a la n m o q d a , 600 t yuk k o 'ta ru v c h i gidravlik k o 'ta r g ic h la r
ishlab c h iq ilg an va a m a liy o td a q o 'lla n ilm o q d a .
199
