2 . 5 . SU V O 'T K A Z U V C H I IN S H O O T L A R
2 . 5 . 1 . S uv o 'tk a z u v c h i in s h o o tla r n in g v a zifasi v a tu rlari
Iste ’m olch ig a suv yetkazib beruvchi kanallar va ularning trassasi b o ‘yicha
u c h ra y d ig a n tabiiy va s u n ’iy t o ‘siqlar b ila n kesishgan jo y la rd a q u rilad ig an
in s h o o tla r suv
o 'tka zu v c h i inshootlar
deb ataladi.
K anal trassasi b o ‘yicha u c h ra y d ig a n tabiiy t o ‘siqlarga soylar, jarliklar,
dary o lar, ariqlar, h a r xil m ahalliy tepaliklar, adirlar, to g ‘la r kabilar kiradi.
S u n ’iy t o ‘siqlarga y o ‘l, te m ir y o ‘l, te m ir y o ‘1 k o ‘ta rm a la ri, b o s h q a y o ‘n a -
lishdagi k anallar h a m d a kanal bilan bir yoki h a r xil tekislikda joylashgan
turli xil m u h a n d islik inshootlari m isol b o ‘la oladi.
G id ro m e lio ra tiv tiz im la rd a b a r p o etiladigan suv o ‘tkazu v ch i in sh o o tla r
q atoriga
akveduklar, du k erlar, tu n n e lla r, kanallardagi va u la rn in g tagida
jo y la sh g a n q u vurlar, qiya to g ‘ y o n b a g ‘irlarida jo y lash g an
k a n allarn i san ab
o ‘tish m u m k in .
2 . 5 . 2 . D u k e rla r, u la rn in g qoMlanilishi
va k o n s tr u k tiv x u s u s iy a tla ri
G id ro te x n ik a inshootlari y o r d a m id a kanalni soylar,
jarlik lar, dary o lar,
y o ‘llar, k a n a lla r va b o s h q a t o 's i q l a r d a n o ‘tk a z is h d a d u k e r l a r q u rila d i.
K a n a lla rd a Ь а ф о etiladigan bosim li q u v u r k o ‘rinishidagi t o ‘siq lard an suv
oMkazuvchi i n s h o o t
d u k e r
d e b a talad i. D u k e r la r n in g o ‘ziga xos x u s u
siy atlarid an biri s h u n d a k i, u la rn in g quvurlari kanal tu b id a n pastd a jo y la sh -
ganligi sababli, u la rd a h a r d o im suv o q im i bosimli rejim d a boMadi.
D u k e rla rn i yer sathi yuziga n isb atan ikki xil tu r d a joylashtirish m u m k in :
I — y opiq, kanal, y o ‘l, d a ry o va h o k a z o la r tag id a jo y lash g an (2 .5 2 -0 ,
b
ra sm ); II — o c h iq , qiya yonbagMrlarda h a m d a
u n c h a keng boMmagan va
c h u q u r soyliklar y e r s ath i yu zid a jo y lash g an
(2 .5 2 -d
rasm ). K onstruktiv
xususiyatlari b o 'y ic h a d u k e rla r y opiq qu d u q li (shaxtali) (2 .5 2 -a rasm ), yopiq
egri ch iziqli
(2 .5 2 -b
rasm ) va o c h iq
egri chiziqli boMadi
( 2 .5 2 -d
rasm ).
D u k erlar y ig 'm a va m o n o lit te m ir-b e to n d a n , poMatdan, b a ’zi bir hollarda
pla stm a ssa va a s b e s t-s e m e n t q u v u r la r d a n quriladi. Q u v u rla rn i tayy o rlash d a
qaysi m ate ria ln i ishlatish u n d a g i ichki bosim ga bogMiq. B eton d u k e rla r
b o sim 3 0 —50 m boMganda, t e m i r - b e t o n (o ld in d a n ku ch ay tirilg an te m ir -
b e to n ) esa b o s im 100 m g a c h a boMganda qoMlaniladi.
PoMat d u k e rla rd a
b o s im c h e g a ra la n m a y d i, lekin u la r q i m m a t va u larn in g qoMlanilishi asos-
la n g a n b o lishi kerak.
D u k e r quyidagi asosiy k o n stru k tiv e l e m e n tla r d a n tashkil to p g a n : kirish
kallagi, bosim li quvurlar; a n k e r la r
va oraliq tay a n c h la r; chiqish kallagi;
k anallar bilan birlashtiruvchi uchastkalar. D u k e m in g q o 's h i m c h a qismlariga
kirish kallagidagi p a n ja r a , z a tv o rla r, x iz m a t k o 'p r ik la r i,
d u k e r la r suvni
b o 's h a tu v c h i zadvijkali suv c h iq a rish q urilm asi kiradi (2 .5 3 -rasm ).
139