Gidromeliorativ

Greyderning umumiy ko‘rinishi.
Bajaradigan ish turiga qarab greyderning ish unumdorligi m/
soat; m
3
/soat va m
2
/soatda ifodalanadi. Greyderning kichik kanallarni 
qazish va o‘simlik qatlamini qirqishda bajargan ish unumdorligi 
quyidagicha aniqlanadi:
P
gr
 
= 
Vn K
v
, m
3
/soat; 
bu yerda: V = fL – uzunligi L (m) bo‘lgan masofaga greyder bilan 
bir o‘tishda ishlov beriladigan grunt hajmi, m
3
;
n – bir soat davomida greyderning o‘tishlar soni;
K
v
 – ish vaqtidan foydalanish koeffitsiyenti;
f – suriladigan grunt oqimi yuzasi, m
2
.
2.3. Parmalash va portlatish ishlari
Gidromelioratsiya  inshootlari  qurilishi  umumiy  qurilshdan 
ma’lum darajada farqlanadi. Bu soha qurilishi aksariyat hollarda 
aholi yashash joylaridan olisda, tog‘lik joylarida yoki suv yo‘llarida 
amalga oshiriladi. Shu sababli, qurilish ishlarni olib borish uchun 
murakkab sharoit, qiyinchiliklar tug‘diradi. Bular tabiiy sharoitning 
ta’siri hisobiga sodir bo‘ladi. Tog‘lik va tog‘oldi joylarida yuqori 
mustahkamli tog‘ jinslarining mavjudligi umumiy qurilish texnikalari 
va mexanizmlari ishini murakkablashtiradi yoki ularning ishlashi 

---

37
uchun  ish  ko‘rsatkichlari  to‘g‘ri  kelmaydi.  Toshqoya  gruntlar, 
xarsang  tosh  va  boshqa  gruntlarda,  joyning  baland-pastliklari, 
umuman, joyning geologik, gidrogeologik, metrologik sharoitlari 
umumqurilish mexanizmlarining ishlashi uchun imkoniyat bermaydi. 
Bunday  murakkab  sharoitli  joylarda  umumqurilish  ishlarini 
bajarishdan  farqli  alohida  texnologiyalardan  foydalaniladi.  Bu 
umumqurilish mexanizmlariga ish frontini yaratish bilan bog‘liq 
ishlardir. Gidrogeologik tomonidan sizot suvi rejimining qurilish 
obyektiga ta’sirini bartaraf qilish bilan bog‘liq ishlar, o‘ta qattiq 
va undan yuqori guruhga kiruvchi tog‘ jinslarini yumshatish bilan 
bog‘liq ishlar, daryodagi suv rejimining o‘zgarishi (gidrografi), 
toshqin suvlari va boshqa shunga o‘xshash ta’sirlarni bartaraf qilish 
bilan bog‘liq ishlarni bajarishga to‘g‘ri keladi. Bu ishlarni bajarishda 
qo‘llaniladigan texnika va mexanizimlarni aniqlash va tanlashda, 
asosan, ikkita ko‘rsatkichni hisobga olish zarur: birinchidan, dastlabki 
ishni bajarish uchun tanlanayotgan texnologiya va mexanizmlarning 
texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari, aniqrog‘i bajaradigan ish tannarxining 
arzon bo‘lishi, ikkinchidan, tanlanadigan texnika va mexanizmlarning 
qo‘llanilish  sharoiti  hisobga  olinishi  lozim,  chunki  bajaradigan 
ishning tannarxi arzon bo‘lishi mumkin, ammo mazkur texnologiya 
yoki mexanizmlarning ishlatib bo‘lmasligi sharoitini hisobga olish 
kerak bo‘ladi. Shu sababdan, gidromelioratsiya inshootlari qurilishini 
bajarishda loyihachi, muhandis-texnik va quruvchi xodimlardan 
yuqorida yozilgan murakkab ish turlarini bajarish uchun yuqori va 
maxsus bilim hamda tajriba talab etiladi. Qurilish amaliyotida qattiq 
tog‘ jinslarini yumshatish ishlarini bajarishda mexanik va dinamik 
ta’sir etuvchi usul va vositalardan foydalaniladi. Shunday ishlardan 
biri parmalash va portlatish ishlaridir. Parmalash-portlatish ishlarining 
mohiyati shundaki, qisqa vaqt ichida katta hajmda yer ishlarining 
bajarilishidir. Bu usulda bajariladigan ishlar boshqa tur usullarga 
qaraganda nisbatan arzon bo‘lishi bilan farqlanadi.

---

38