Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

DONADOR  CHO‘KINDI  JINSLARNI  ANIQLASH  JADVALI
(A. V. Eremin  va  A. A. Slednikovlardan  ba’zi  o‘zgarishlar  bilan  olindi)
Donador bo‘shoq cho‘kindi jinslar 
Tashkil qilib turuvchi bo‘laklar 
Sementlashgan donador 
cho‘kindi jinslar 
Tog‘ jinslarining 
strukturaviy 
xususiyatlari 
Silliqlangan 
Silliqlanmagan 
Silliqlangan 
Silliqlan-
magan 
I. Yirik donali 
strukturada 
1. 100 mm dan katta 
 
2. 100 mm dan 10 
mm 
3. 100 mm dan 2 mm 
 
Silliq xarsang 
tosh 
Silliq chag‘al 
Mayda silliq 
shag‘al 
 
Chaqiq qirrali 
xarsang tosh 
 
Qirrali chaqiq tosh 
Mayda qirrali 
chaqiq tosh 
 
 
 
Konglomerat 
Konglomerat 
 
 
 
Brekchiya 
Brekchiya 
II. Yirik donali 
strukturada 
1. 1 mm dan 0,5 mm 
 
2. 0,5 mm dan 0,25 
mm 
 
3. 0,25 mm dan 0,1 
mm 
 
Katta donali 
qum 
O‘rta donali 
qum 
Mayda donali 
qum 
 
 
Katta donali qumtosh 
 
O‘rta donali qumtosh 
 
Mayda donali qumtosh 
III. Yirik donali 
strukturada 
1. 0,1 mm dan 0,05 
mm 
2. 0,05 mm dan 0,005 
mm 
 
3. 0,005 mm dan 
kichik  
 
Alevritlar 
Lyosslar 
 
Gillar 
 
 
Alevrolitlar 
Shox (tosh qotgan 
lyossimon jinsi) 
Argillit 
4.3.4.  KIMYOVIY  VA  BIOKIMYOVIY  YO‘LLAR  BILAN  HOSIL
BO‘LGAN  CHO‘KINDI  TOG‘  JINSLAR
Bu cho‘kindi tog‘ jinslari asosan dengiz, ko‘l havzalarida, ana shu
havzalar  suvi  tarkibidagi  har  xil  tuzlar,  o‘simlik,  hayvonot  dunyosi
qoldiqlari  (jasadlari)  asta-sekin  ma’lum  geologik  davrlar  mobaynida
cho‘kishi, diagenez va epigenez jarayonlarni o‘tishi yo‘li bilan paydo
bo‘ladi. Bu jinslarga misol tariqasida kaustobiolitlarni (torflar, qo‘ng‘ir
toshko‘mirlar,  yonuvchi  slaneslar  va  h.k.),  karbonat  (ohaktoshlar,
dolomitlar, mergellar va h.k.), sulfatli gelogen (gipslar, angidritlar, tosh

---

6 7
hamda  kaliy tuzlari  va  h.k.),  kremniy  kabi  jinslarni  (opoklar,  trepel,
diotomitlar va h.k.) ko‘rsatishimiz mumkin.
Torflar diagenez jarayonini o‘tab bo‘lmagan fitogen tog‘ jinsi. Bu jins
asosan  botqoqliklardagi  o‘simliklarning  o‘lishi,  chirishi,  kislorodning
yetishmasligi va namlik nihoyatda ortiq bo‘lishi sharoitida paydo bo‘lib,
tarkibining 40 % dan ko‘proq qismi o‘simlik qoldiqlariga to‘g‘ri keladi. Chi-
rish jarayonining doimiy davom etishi ba’zan bu jins tarqalgan hududlarda
gaz va suyuq organik mahsulotlarni hosil bo‘lishiga sababchi bo‘ladi.
Toshko‘mirlar  o‘simlik  qoldiqlarining  suv  havzalarining  ma’lum
chuqurliklarida turli mikroorganizmlar (bakteriyalar) faoliyati natijasida
chirishi, o‘z tarkibidagi kislorodni asta-sekin yo‘qotib, karbonat angidrid
gazi bilan to‘yinishi yo‘li bilan paydo bo‘ladi. Bu jins tarkibida gumus
kislotasi  ko‘p  bo‘lib,  yuqori  bosim  ostida  siqilmagan,  g‘ovak  bo‘lsa,
qo‘ng‘ir ko‘mir, agar ana shu qo‘ng‘ir ko‘mir ancha chuqurda yotsa yuqori
bosim  va  harorat  (300°  atrofida)  ta’sirida  bo‘lsa,  u  holda  vaqt  o‘tishi
bilan gumus kislotasi yo‘qolgan, zichligi ancha yuqori, karbonat angidridi
to‘yingan 
toshko‘mirga aylanadi. O‘z navbatida toshko‘mir ham yuqori-
roq bosim, yuqoriroq  harorat (500° atrofida) ostida  uzoq vaqtlar qolib
ketishi jarayonida, karbonat angidridi gaziga yana ham boy, zichligi yana
ham yuqori, g‘ovakligi kam jinsga (