Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Himoyaning oʻchirgichga ta’sir qilish usullari 
 
Himoya  oʻchirgichga  toʻg’ridan-toʻg’ri  (bevosita)  va  bilvosita  ta’sir 
koʻrsatish mumkin (5.6 -rasm). 
 
Rele  1  ishlagan  paytda  ya’ni  rele  chug’amining  elektr  magnit  kuchi 
prujinaning  F
n
  kuchidan  katta  boʻlganda  uning  qoʻzg’aluvchi  qismi  2 
oʻchirgichniig  bir-biridan  ajratuvchi  richagi  3  ga  toʻg’ridan-toʻg’ri  ta’sir  qiladi. 
Shundan keyin oʻchirgich  prujina 4 harakati yordamida oʻchiriladi. Bevosita ta’sir 
qilish  relelari  oʻchirgichning  yuritmasiga  oʻrnatiladi.  Shuning  uchun  bu  relelar 
5.6-rasm. Bevosita (a, b) va bilvosita (c) ta’sir ko’rsatuvchi relelar 
4
3
Fn
5
3
4
Fn
2
1
Fý
1
2
Akkumulyator
batareyasidan
U
Fn
3
2
4
Fý
a)
b)
c)
manbadan

---

 
122 
oʻrnatilgan rele deyiladi. 
5.6 c)-rasmda bilvosita ta’sir koʻrsatuvchi ikkilamchi releli himoya sxemasi 
tasvirlangan. 
Rele  1  ishlagan  paytda  uning  kontakti  elektromagnit  2  chulg’amini  ulaydi. 
Bu  chulg’am  oʻchirgichning  oʻchirish  chulg’ami  deyiladi.  Maxsus  manbaning 
qisqichlaridan  olinuvchi  kuchlanish  ta’siri  ostida  oʻchiruvchi  chulg’amda  tok 
paydo boʻladi. oʻchirish chulg’ami 2 dan tok oqqan paytda oʻzak 3 prujinaning F
n
 
kuchini  yengib  halqa  4  ni  qoʻyib  yuboradi.  Buning  natijasida  prujina  5  harakati 
yordamida oʻchirgich oʻchadi. Oʻchirgich oʻchgandan keyin rele chulg’amidagi tok 
yoʻqoladi  va  rele  kontakti  ajraladi.  Ularni  ishini  yengillatish  uchun  yordamchi 
blok-kontakt  BK  ishlatiladi.  Oʻchirgich  oʻchgandan  keyin  BK  oʻchirish  chulg’am 
zanjirini  operativ  manbadan  uzib  qoʻyadi.  5.6  c)-rasmda  koʻrsatilgan  sxemadan 
koʻrinadiki,  bilvosita  harakatlanuvchi  releli  himoya  uchun  yordamchi  kuchlanish 
manbasi-operativ  tok  manbai  kerak.  Bevosita  harakatlanuvchi  releli  himoyaga 
operativ  tok  manbai  zarur  emas,  lekin  bu  himoyaning  relelari  oʻchirgich 
mexanizmini  ajratish  yoki  qoʻshish  uchun  katta  kuch  bilan  ta’sir  qilishlari  kerak. 
Shuning uchun bevosita harakatlanuvchi relelar aniq boʻlmaydilar va katta quvvat 
talab qiladilar. 
Bilvosita  harakatlanuvchi  relelarning  ta’sir  kuchi  kichik  boʻlishi  mumkin, 
shuning  uchun  ular  katta  aniqlik  va  kam  quvvat  sarf  qiladilar.  Koʻp  releli 
himoyalarda  oʻzaro  aloqa  operativ  tok  orqali  olib  boriladi,  chunki  bu  mexanik 
yoʻlga nisbatan oson va soddadir. 
Xulosa  qilish  mumkinki,  ikkilamchi  bilvosita  ta’sir  qiluvchi  relelar 
himoyada keng tarqalgan va koʻp qoʻllaniladi. 
3,  6,  10  kV  kuchlanishli  elektr  liniyalarida  bevosita  ta’sir  qiluvchi  tok 
relelari ham keng qoʻllanadi.