Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Relening ishlash toki, qaytish toki va qaytish koeffitsiyenti 
 
Relening  ishlashi  uchun  uning  elektromagnit  kuchi  F
E
  yoki  momenti  M
E 
prujinaning  qarshilik  kuchi  F
P
,  ishqalanish  va  og’irlik  kuchi  F
ishq
  lardan    ata 
boʻlishi shart.  
ishq
P
EI
E
F
F
F
F



 yoki 
ishq
P
EI
E
M
M
M
M



,
  
(5.16) 
 
 Moment  M
EI
  va  kuch  F
EI 
ning  ma’lum  bir  qiymatiga  relening  ishlay 
boshlashi uchun zarur boʻlgan ma’lum bir I
R
 tok toʻg’ri keladi. 
Relening  ishlash  toki  I
R
  deb  ishga  tushishi  uchun  zarur  boʻlgan  eng  kichik 
tokka aytiladi.  
 
K
M
W
R
I
I
I
R
R
M
RI
R
.



,
 
 
 
 
(5.17) 
 
Relelarning koʻp tuzilishlarida ishlash toki I
RI
 ni oʻzgartirish imkoniyati bor. 
Buni  formuladan  xam  koʻrish  mumkin.  W
R
  ni  oʻzgartirish,  prujinaning  qarshilik 
momentini  oʻzgartirish,  xavo  oralig’i 

  ni  oʻzgartirish  bilan  ishlash  tokining 
qiymatiga ta’sir etish mumkin. 
5.15-rasmga  asosan  relening  chulg’amida  tok  kamayganda  tortilgan  yakor 
oʻzining boshlang’ich holatiga qaytishi prujina 5 ta’sirida amalga oshiriladi.   
Relening  qaytish  toki  I
k
  deb  yakor  boshlang’ich  holatga  qaytgandagi  tokka 
aytiladi. Qaytish tokining ishlash tokiga nisbati I
qayt
/I
RI
 qaytish koeffitsiyentii K
qayt
 
deyiladi. 
ish
qayt
K
I
I
K

,
   
 
 
 
 
(5.18) 

---

 
134 
Tokning  oshishiga  ta’sir  javob  beruvchi  relelar  uchun 
qayt
RI
I
I

  shuning 
uchun 
1

qayt
K
  
Koʻrib  oʻtilgan  relelar  chulg’amlarida  tokning  qiymati  oshganida  harakatga 
keladi, shuning uchun ular maksimal tok relelari deyiladi. 
Tokning  kamayishiga  ta’sir  javob  beruvchi  relelar  minimal  tok  relelari 
deyiladi.  Normal  holatlarda  minimal  relelarning  yakorlari  tortilgan  boʻladi  (5.16-
rasm), bunda M
E
>M
R
 va relening kontaktlari ochiq (uzuq) holda turadi.  
 
 
 
 
 
 
 
5.16-rasm. Minimal tok yoki kuchlanish relesining tuzilishi 
 
Relening  ishlashi  uchun  rele  tokini  kamaytirish  kerak,  bunda  prujinaning 
momenti elektromagnit moment va ishqalanish momentidan oshib ketadi: 
 
M
R
>M
E
+M
ishq
  
 
 
 
 
(5.19) 
 
natijada relening  yakori qaytadi  va  relening kontaktlari ulanadi. Minimal relening 
ishlash  toki  deb  relening  yakori  qaytgandagi  tokka  aytiladi,  qaytish  toki  bu 
relening  yakorini  tortadigan  eng  kichik  tok.  Maksimal  reledagiday  I
qayt
  ning  I
ri
  ga 
nisbati  qaytish  koeffitsiyentii  deyiladi.  Minimal  relelarda  I
qayt
>I
ri
,  shuning  uchun 
K
qayt
>1.