Gidroekologiya

 
Sug’orish kanallarining ixtiofaunasi 
 
O’rta Osiyo  kanallarining ixtiofaunasi yetarli darajada o’rganilgan emas. Shunga 
qaramasdan ayrim ma’lumotlar bodir. Jumladan, Chordara suv omboridan suv oladigan Qizilqum 
kanalida baliqlarning sudak, lesh, plotva, chexon, jerex, laqqa, sazan, amur, bichoq kabi 7 ta turlari 
topilgan.  
Qozog’istonni Irtish Qarag’anda kanalining uzunligi 470 km, uning uzunligi bo’yicha 13 ta 
suv ombori (maydoni 235 km
2
) tashkil etilgan. Suvning tuzligi 600 mg/l, suvda erigan kislorod 70-
125% ga to’yingan pH=7,5-8,8 suvning oksidlanishi 3,6-14 mg/l. shu uzunlikdagi kanal suv 
omborlaridagi gidrofauna Irtish daryosining ta’irida yuzaga keladi. Fitoplanktonni o’rtacha 
biomassasi 0,53-7,49 g/m
3
 zooplanktonning massasi 1,21-1,56 g/m
3
 ni tashkil qiladi.  
Irtish-  Qarag’anda kanalining zoobentos zooo’simtasi ham atrofdagi daryolarning 
gidrofaunasi hisobiga hosil bo’lgan. Kanal loyida umurtqasiz hayvonlarning miqdori 2,05 ming 
ekz/m
2
  (biomassasi 0,73 g/m
2
), betonlar ustida bu miqdor ancha yuqori (29,23  ming ekz/m
2
 
biomassasi 6,7 g/m
2
), lekin toshlar ustida esa ancha pastdir (1,342 ming ekz/m
2
, biomassasi 0,68 
g/m
2
).   
Zoobentosni juda katta miqdori 115 ming ekz/m
2
  (biomassasi 61,8 g/m
2
) loy ustidagi 
loyqada kuzatilgan. Eng yuqori zoobentosning soni 136 ming ekz/m
3 
(biomassa 285 g/m
2
) sal 
loyqalangan qum-loy ustida kuzatilgan. Eng yuqori zoobentosning soni 136 ming ekz/m
2
 (biomassa 
285 g/m
2
) sal loyqalangan qum loy ustida kuzatilgan. Biomassaning shunday bo’lishiga 
mallyuskalarni ko’pligi sabab bo’lgan. Qarag’anda-Irtish kanalini turli qismlarida 28 dan 71 tagacha 
zoobentosga xos gidrofauna turlari topilgan. Baliqlardan karas, yorsh, okun, yeles, totva, sazan, 
sudan, legs kabilar uchraydi. Kanaldan ayrimj yillari 19,6 t. sazan 11-12 1 lesh balig’i tutilgan.  
O’rta Osiyoning eng katta qoraqum kanalida sazan, laqqa, oq amur, sudak, xramulya, karas, 
levd, qalin peshona, olachipor peshona kabi baliqlar uchraydi. Amudaryoni etak qismidagi 
sug’orish kanalalrida baliqlarni 34 ta tur va tur vakili yashaydi. Ularga oq amur, sazan, sharq leshi, 
ship, amudaryo lopatonosi, orol plotvasi, orol jerexi, O’rta Osiyo va Orol usachlari, chexon, laqqa 
kabilar kiradi. 
Qashqadaryo havzasida suv omborlari bilan bog’langan yoki Angar-QamaSshi nomli 
sug’orish kanallarida 26-28 ta baliq turlari topilgan. Ularga Amudaryo lopatonosi, Zarafshon yelesi, 
amur chebachoki, Orol shemayasi, ostroluchka, sudak, suzan, rinogobius kabi baliqlar kiradi.  
Amudaryodan suv oladigan Qoraqum kanali nva uning uzunligidagi ko’l va suv omborlarida 
uchraydigan baliqlar asosan daryodan kanalga va undan ko’l hamda suv omborlariga o’tib o’ziga 
xos ixtiofauna tarkibini tashkil qilgan. 800 km.  uzunlikdagi qoraqum kanali va undagi suv 

---

 
62 
omborlarida sazan, laqqa, kaspiy xromulyasi, oq va olachipor qalin peshona, jerex, O’rta Osiyo 
usachi uchragan bo’lsa  keyingi yillarda ular qatoriga oq amur, chexon, karas, amudaryo 
sakafirunkusi, yeles, plotva, sudak kabilar amayda amur chyobachoki peskar vostrobryushka kabi 
balqilar ham qo’shimcha rivojlangan. Tutiladigan baliqlarning 66-89% ini plotva, chexon, sudak 
jerex kamroq sazan va laqqa tashkil qilgan.