Gidroekologiya

O’rta Osiyoning ayrim ko’llari suvida biogen elementlarning miqdori

Ko’llarning nomi	O’rta Osiyoning ayrim ko’llari suvida biogen elementlarning miqdori, mg/l
	F	NH4	NO2	NO3	Fosfatlar	Kremniy
Qorako’l	0,7	0,34	0,04	0,18	0,021	3,4
Yashilko’l	0,1	0,07	0,003	0,12	0,016	4,5
Sarez	0,14	0,08	0,003	0,23	0,012	2,08
Iskandarko’l	0,12	0,07	0,002	0,39	0,015	12,47
Arnasoy	-	0,17	0,034	1,18	0,015	-
Aydar	0,08	0,1	0,018	0,43	0,55	4,09
Biyliko’l	0,14-0,22	1,58-2,08	0,053-0,089	1,05-0,81	1,23-1,87	8,7-9,1

Suvda organik moddalarning ko’sratkichi suvning oksidlanishi orqali belgilanadi. Ko’l suvlarida oksidlanish turlichadir. Masalan, Iskandarko’lda 1,2-1,3 mg/l, Sevanda 2-2,2, Baykalda esa 0,8-1,1 mg/l. Kuchli botqoqlangan ko’llarda suvning oksidlanishi yoz faslida 36, qishda 61 mg/l gacha bo’ladi. O’rta Osiyo tekisligida joylashgan ko’pchilik ko’llarda suvning oksidlanishida 3-17,7 mg/l atrofidadir. Suvda gumin moddalarning ortiqcha bo’lishi u yerdagi organizmlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi, ularning rivojlanishi va taqsimlanishini sekinlashtiradi.

Ko’pchilik chuchuk suvli ko’llarda vodorod ioni betaraf muhitli (pH=7) bo’ladi. Yuqori tuzli ko’l suvlari biroz ishqorlashgan va organik moddalarga boy bo’lganligi sababli, ko’llarni suvi nordon muhitlidir (pH=5-6). Chuchuk suvli tog’ ko’llarda pH=7,5-7,6 atrofida bo’ladi. Masalan, Zorko’lda pH=7,5-7,7, Yashilko’lda pH=7,6, Sonko’l va Rangko’lda pH=7,8 ga tengdir.
Suvning ishqor va nordon yoki betaraf (neytral) muhitida uchraydigan ko’pchilik organizmlar shunday muhitlarga moslashganlar. Nordon muhitga suv hayvonlari (mallyuskalar, qisqichbaqasimonlar, ayrim baliqlar) va o’simliklar ekologik moslashgan, ammo shu muhit ko’p turlarga salbiy ta’sir qiladi va ularni o’sish, ko’payish va taqsimlanishi sekinlashadi, hattoki to’xtaydi, organizm nobud bo’ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Mojevitinov A.L. i dr. Vvedeniye v gidrotexniku, M., 1984 g.

2.Rasskazov L.N. i dr. Gidrotexnicheskiye soorujeniya, v 2chastyax M. Stroyizdat, 1996.

3.Subbotin A.S. Osnovы gidrotexniki i gidrometricheskix soorujeniy.L. Gidrometeoizdat, 1991.

4. Bakiyev M., Nosirov B., Xo’jaqulov R. Gidrotexnika inshootlari. T., “Talqin”, 2007.

5.Baiyev M, Majidov H., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Rahmatov M. Gidrotexnika inshootlari. T., “Vangi asr avlodi”, 2008.

6.Fayziyev X. Gidrotexnika inshootlari. O’quv qo’llanma, 3-qism. TAQI 2003y

7.Fayziyev X., Xusanxo’jayev O’.I. Gidrotexnika inshootlari.O’quv qo’llanma, 1-qism. TAQI 2007y.