Gerontologiya va um um iy geriatriya

Oqsil bilan bog‘lanish
D orilarning ta ’siri organizm da oqsil moddasi yetarliligiga ham 
bog'liq. C hunki d ori-darm on iste’moli jarayonida album inlar 
kamayib ketishi so‘rilish jarayonini ham pasaytiradi, toksik — ya’ni 
zaharli ta ’sirni kuchaytiradi. Shuning uchun ham qariyalarga, oqsil 
bilan yaxshi qo'shiluvchi dorilar berishga harakat qilish kerak.
M etobolizm (biotransformatsiya)
Jigar — asosan organizm da m etabolizm ni yaxshilovchi 
organdir. Lekin yoshga binoan jigarda ham o ‘zgarishlar b o ‘ladi: 
jigarda qon aylanish susayadi, jigar parenxim asida o ‘zgarish 
b o ‘ladi, fosfolipidlar joylashishi ham o ‘zgaradi, retikulom alar 
(cndoplazm atik) faolligi pasayadi. Bularning ham m asi har xil 
dorilarga nisbatan har xil. K o'proq m etabolizm o ‘zgarishiga 
moyil, 
oksidaza 
faoliyati, 
y a’ni 
reaksiyaning 
m ikrosom al 
sistem aga ta'sirid ir. K o'pchilik o ‘zgarishlar jigarda qon aylanishi 
pasayishiga b o g iiq b o 'lib , jigarda ekskretsiya qilinadigan dorilarga 
bu ayniqsa xos. N ihoyat surunkali yurak yetishm ovchiligi bor 
kasallarda d orilar so'rilishi pasayadi, bunda ayniqsa ovqat 
yetishm ovchiligining ham aham iyati bor. D .G rexm , Smit Djons 
va boshqalar fikricha m etabolizm fonida lidokain, paratsetam ol, 
nifedipin dorilarining so'rilishi ham pasayadi. Shuning uchun 
u lar kam roq dozalarda (1 /3 ) berilishi kerak.
79

---

Dorilarning organizmdan chiqarilishi
A sosan d o rila r b uyrak orqali ch iq arilad i. K eksalarda buyrak 
faolligi a n c h a susaygan b o 'lg a n i u c h u n qon aylanishi buziladi, 
ishlaydigan n efro n la r soni kam ayadi. 70 y oshdan keyin (um um iy 
atero sk lero z va buyrak arteriy alari aterosklerozi) buyrak faoliyati 
u m u m a n 2 barob arga pasayadi (y a’ni 2 5 -3 0 % ga). K reatinin 
klirensi h am 2 b a ro b a r pasayadi, lekin bu asosan u m u m iy m ushak 
sistem asi m assasi kam ayib, atrofiyaga u ch rash jaray o n ig a b og‘liq. 
S h u larn i n azard a tu tg an h o la td a alb atta q ariyalarning buyrak 
funksiyasi h o la tin i yaxshilab tekshirish zaru r, va n iho yatd a do rilar 
dozasiga ah am iy at berish kerak. A yniqsa funksional o ‘zgarishlar 
b o ‘lsa, quyidagi p re p a ra tla r u m u m an berilm aydi: sulfanilam idlar, 
tetratsik lin g u ru h i, fu rad o n in , x lo rp rop am id . Y ana, o ‘pka faoliyati 
h am n o rm a d a b o ‘lishi sh art, ch u n k i ingalyatsion anesteziya, 
d o rilar ta ’siri o ‘tk ir o ‘pka yetishm ovchiligini uyg‘onib q o ‘yish 
m u m k in , alb atta o ‘rta do zan i 3 0 -5 0 % berish kerak. A yniqsa, 
qariyani sovuq te m p e ra tu ra d a n ham ehtiyot qilish kerak. Yosh 
o ‘tg an sari renin — an g io ten zin — ald osteron sistem asi o ‘zgaradi, 
arterio l b osim ni tu sh irish d a ham ehtiyotkorlik kerak. V .V .Frolkis 
quyidagi eslatm alarn i shifokorlarga eslatadi:
5. H ar qaysi qariyada d o ri-darm onlarga sezuvchanlik har xil, 
m a ’lum q o n u n -q o n u n iy a t y o ‘q.
6. H ar qaysi to ‘qim a m a ’lum dorilarga beradigan reaksiyasi bir 
xil em as.
7. Sezuvchanlik pasayadi, lekin o ‘zgarmaydi.
8. 90 yoshdan oshgan qariyalarda ilgari sezuvchan b o lg a n
dorilarga pasayishi bilan javob beradi.
A lbatta yuqoridagi xulosalarga tashqi m uhitga moslashish 
pasayishi, uzoq ishlatilgan dorilarga o ‘rganib qolish natijasida 
ta ’siri pasayishi talqin qilinadi.