Geosiyosat asoslari

5. O’rta Osiyodagi manfaatlar doirasini belgilashda Buyuk Britaniya - Rossiya bitimi. XIX asr oxiriga kelib jahonning yetakchi lider mustamlakachi davlatlari dunyoni bosib olishni yakunlashdi. Asosiy yirik mustamlakalar Buyuk Britaniya, Rossiya, Fransiya qo’lida to’plandi. Bu kurashga masalan Germaniya kech qo’shildi. Natijada dunyoning bunday taqsimlanishidan norozi davlatlar paydo bo’ldi, ularning manfaatlari turli joylarda to’qnash kela boshladi. Natijada l882 - yilda Germaniya imperiyasi, Avstro - Vengriya imperiyasi, Usmoniylar imperiyasi ishtirokida Uchlar Ittifoqi tuzilgan edi. Bu ittifoq birinyai galda Buyuk Britaniya va Rossiya qarshi qaratilgan edi. O’rta Osiyo xonliklarining Rossiyaga qarshi turishda Buyuk Britaniyaga suyanishi mumkinligi ehtimoli ham o’zini oqlamadi. Bunga Rossiya - Buyuk Britaniya munosabatlarida o’zgarish yuz berganligi sabab bo’lgan edi. Afg’onistonga qarshi urushda mag’iubiyatga uchragan Buyuk Britaniya Rossiya bilan kelishishga qaror qiladi. Bu kelishuvga binoan Rossiya O’rta Osiyo bilan cheklanadi, Hindistonga chiqish niyatidan voz kechadi. Buyuk Britaniya esa Rossiyaning O’rta Osiyoda olib borgan siyosatiga qarshilik qilmaydigan bo’ladi. Afg’oniston esa Buyuk Britaniya va Rossiyaning Osiyodagi mustamlakalari o’rtasida ularni ajratib turuvchi hudud sifatida e’tirof etiladi.
O’rta Osiyo xonliklari endilikda yakkalanib qolib, ularni faqat o’zaro ittifoqlarigina saqlab qolishi mumkin edi. Afsuski, ularning o’rtasidagi o’zaro ziddiyat shu darajada kuchli ediki, hatto tashqi hujum xavfi ham ularni birlashtira olmadi. Oqibati yomon bo’ldi. Xonliklar Rossiya istilosi qurboni bo’lishiga yo’l ochildi.
Mag’lubiyat sabablari: uchala xonlik ham Rossiya bilan janglarda iqtisodiy, harbiy jihatdan zaif edi; ular o’rtasida birlik yo’q edi, o’zaro yordamga kelishmadi; xonliklardagi zo’ravonlik ichki dushmanlar ko’payishiga olib keldi; xonliklar dunyodan ajralib qolgan bo’lib tashqi yordam bo’lmadi.


Mavzuni mustahkamlash yuzasidan savollar:

1. 
   “Katta o’yin” tushunchasi va kelib chiqish tarixi haqida nima bilasiz?
   
2. 
   O’zbek xonliklari va Rossiya imperiyasi munosabatlari qay ahvolda edi?
   
3. 
   O’rta Osiyoda Buyuk Britaniya va Rossiya manfaatlari doirasining to’qnashuvi va uning asosiy sabablari nimada?.
   
4. 
   l839 yilgi Buyuk Britaniya - Afg’oniston urushi qanday yakun topdi?
   
5. 
   O’rta Osiyodagi manfaatlar doirasini belgilashda Buyuk Britaniya - Rossiya bitimi qachon imzolandi?
   
6. 
   “Katta o’yin” ning birinchi bosqichi qanday yakun topdi?