Geologiyada vaqt. Geoxronologiya reja

Stratigrafik usul

Tosh qotgan qoldiqlar bilan tog’ jinslari yoshini doim xam o’rnatib bo’lmaydi. Buning uchun qatlamni o‘zini, uning tarkibini, gorizontal va vertikal yunalishlar buyicha o’zgarishini, qalinligini, fauna va flora tarkibini, ularning o’zaro nisbatini, ularni shakillanish ketma-ketligini o’rnatish uchun qatlamni qoplovchi va ostida yotuvchi qatlamlarni o’rganish kerak bo’ladi. Bularning barchasi stratigrafiya nomi bilan geologiya tarmog’ining vazifasini tashkil qiladi. Tog’ jinslari yoshini aniklashning katlamlarni uzaro boglanishini analiz kilish usuliga stratigrafik usul deyiladi. Qatlamni fazoda xar tamonlama o’rganishga asoslangan stratigrafik usul, paleontologik usulni qo’llash imkoniyatlarini kengaytiradi. Ikkala usulni xam qo’llash faqatgina paleontologik qoldiqlar mavjud bo’lgan qatlamlarnigina yoshini aniqlashni imkonini berib qolmasdan balki organik qoldiqlar uchramaydigan jinslarning yoshini xam aniqlash mumkin.
Stratigafik va paleontologik usullar faqat bir jinsli tabaqalar yoshini emas, balki bir vaktning uzida turli sharoitlarda shakllangan har xil jinsli qatlamlar yoshining ham aniqlash imkonini beradi. Jinslar yig’ilishi bir vaqtning uzida kuruk sharoitda, dengizning qirg’oq chegarasida va uning bir muncha chuqur qismlarida yuz berishi mumkin. Tabiiyki bir vaqtning uzida dengiz va kontinental iqlimda xosil bulgan qatlamlarda uchraydigan organizm qoldiqlari turlicha bo’adi. bunday qatlamlarni bir vaqtda hosil bo’lganligini isbotlash uchun faqatgina fauna va qatlam tarkibini urganib qolmasdan, balki ular orasidagi hisbotni ham urganish kerak.

Mutloq geoxronologiya asoslari

Mutloq geoxronologiya deganda odatda vakq birligi ichida aniqlangan, yer qobig’ini tashkil etuvchi tog’ jinslarining yoshini, geologik hodisalar va ularning tarixiy ketma-ketligi tushuniladi. Turli xil usullar yordamida mutloq geoxronologiyani urnatish borasida kuplab urinishlar qilingan. Toq jinslarini yoshini aniqlashning geologik usullari juda xilma-xil. Ulardan biri qator zamonaviy geologik jarayonlarni davomiyligini urganishga asoslangan, masalan delta yotqiziqlarini yotish tezligini, yemirilish va chuqindi hosil bulish tezligini, sharsharalarni quyilish tezligini va x. k. Bir muncha diqqatga sazovor usul, bu lentasimon gillar va turtlamchi davr muzlik epoxasini urganishdir.
Radioktiv elementlarning yemirilishini kuzatish natijasida mutloq yoshni urnatish usuli, ularni erkin va bir tekisda, atrof muxitning uzgarishiga bog’liq bulmagan xoldagi yemirilishiga asoslangan. Hozirgi vaqtda radioktiv elemntlarning yemirilishiga asoslangan mutloq yoshni aniqlashning bir necha usuli taklif etilgan. Radioaktiv elementlarning yemirilishidan hosil bo’lgan, tog’ jinslari orasidagi qurg’oshin va geliyning miqdorini hisoblashga asoslangan qurg’oshin va geliy metodlari keng qullaniladi.
Hozirgi vaqtda geologik eralarning davomiyligini hisoblashda quydagi miqdorlar qullaniladi: kaynazoy erasi - 66 - 70 mln. yil, mezozoy - 173 - 175 mln. yil, paleozoy - 335 - 355 mln. yil, proterozoy - 2 mlrd yilga yaqin, arxey 1,8 mlrd. yildan kuproq.
Radioktiv elementlarning yemirilishiga asoslangan mutloq yoshini aniklash usuli boshkalariga qaraganda ishonchliroq, sayyoramiz yoshi va eralar davomiyligini haqiqatga yaqin miqdorlarda aniqlab berishiga qaramay, keyingi aniqlashtirishga va qayta kurib chiqishni talab qiladi.