Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

Korroziya sabablari
Mineral asosda ishlab chiqarilgan beton kapillyar-g'ovakli tuzilishga ega va boshqa materiallarga nisbatan eng katta ta'sirga duchor bo'ladi. Atmosfera ta'siri natijasida uning gözenekli tuzilishida kristallar hosil bo'ladi, ularning ko'payishi yoriqlar paydo bo'lishiga olib keladi. Havoda ko'p miqdorda erigan karbonatlar, sulfatlar va xloridlar ham qurilish inshootlariga halokatli ta'sir ko'rsatadi
Korroziya turlari
Betonning korroziyasi uch turga bo'linadi. Bunday tasniflashning asosiy mezoni uning xususiyatlari va xususiyatlarining yomonlashuvi darajasidir.
Birinchi daraja - yuvish tarkibiy qismlar beton;
Ikkinchi daraja - bog'lovchi xususiyatlarga ega bo'lmagan korroziya mahsulotlarining shakllanishi;
Uchinchi daraja - hajmini oshiradigan yomon eriydigan kristallanish tuzlarining to'planishi.
Beton korroziyasining turlari

• 
  Birinchi turdagi korroziyaga yumshoq suv ta'sirida betonda yuzaga keladigan barcha jarayonlar kiradi. Bunday holda, sement toshining tarkibiy qismlari suvda eriydi va u tomonidan olib tashlanadi. Bu jarayon turli tezliklarda davom etishi mumkin. Massiv gidrotexnika inshootlarining zich betonlarida korroziya jarayoni sekin davom etadi va bir necha o'n yillar davom etishi mumkin. Yupqa devorli beton konstruktsiyalarda sement toshining tarkibiy qismlari tezda parchalanadi va bir necha yillik ishlagandan keyin ta'mirlash ishlari. Agar suvni filtrlash jarayoni beton orqali boshlansa, beton tarkibiy qismlarining parchalanishi tezlashadi, ko'p miqdorda kaltsiy gidroksidi va beton juda g'ovak holga keladi, ya'ni mo'rt bo'ladi.
  

Agar beton element havoga ta'sir qilsa, kaltsiy gidroksidining yuvilishi sekinlashadi. Havodagi karbonat angidrid ta'sirida kaltsiy gidroksidi kaltsiy karbonatiga aylanadi. Shunung uchun beton bloklar, gidrotexnika inshootlarini qurish uchun mo'ljallangan, o'rnatish joyiga tushirishdan oldin bir necha oy davomida havoda saqlanadi. Bu o'lchov kaltsiy gidroksidi beton yuzasida karbonatlanish uchun vaqt beradi.

• 
  Ikkinchi turdagi korroziya - kimyoviy korroziya - o'zaro ta'sir paytida betonda sodir bo'ladigan jarayonlarni o'z ichiga oladi kimyoviy moddalar suvda yoki atrof-muhitda, tsement toshining tarkibiy qismlari bilan. Ushbu reaksiyalar natijasida beton tanasida biriktiruvchi xususiyatga ega bo'lmagan oson eriydigan mahsulotlar va amorf massalar hosil bo'ladi. Shu sababli, beton asta-sekin juda past kuchga ega shimgichli massaga aylanishi mumkin. Masalan, bu turga betonning ko'p miqdorda sulfatlarni o'z ichiga olgan suv bilan o'zaro ta'siri tufayli yuzaga keladigan sulfat korroziyasi kiradi.
  

Ikkinchi turdagi korroziya jarayonlaridan eng yuqori qiymat magniy va karbonat angidrid korroziyasiga ega.

• 
  Uchinchi turdagi korroziyaga betonning kapillyarlari va teshiklarida kam eriydigan tuzlarning to'planishi jarayonlari kiradi. Ushbu tuzlarning kristallanishi kapillyarlar va teshiklarda kuchlanishni keltirib chiqaradi, bu esa beton konstruktsiyani yo'q qilishga olib keladi. Ushbu toifadagi jarayonlarda sulfat korroziyasi eng katta amaliy ahamiyatga ega.
  

Suyuqlikning betonga ta'siridan kelib chiqadigan korroziya shikastlanishining sanab o'tilgan turlariga qo'shimcha ravishda, biologik korroziya ham ajralib turadi. Bu asosan binolarga ta'sir qiladi. Oziq-ovqat sanoati. Uning paydo bo'lishining sababi zamburug'lar, bakteriyalar, suv o'tlari. Betonning yo'q qilinishi ularning metabolizm mahsulotlaridan kelib chiqadi. Ayniqsa, bu jarayon yuqori namlik sharoitida faollashadi.

(2-rasm). Тemirbeton konstruksiyada zanglash holati

Temir-betonning zanglashi armatura va betonning zanglashiga bog'liq, zanglash suyuq va gazsimon yemiruvchi moddalar ta’sirida, shuningdek, beton ichiga g'ovaklar va darzlar orqali kirgan filtrlovchi suv ta’sirida kuchayishi mumkin. Armatura zanglaganda uning hajmi dastlabki hajmiga nisbatan ko'payadi, bu esa beton qismlarining sinib tushishiga olib keladi. Beton zanglaganda sement tosh ajralib chiqadi (kalsiy gidrat oksidi slrtga chiqadi) va boshqa yemirilishlar sodir bo'ladi.
Konstruksiyaning zanglashiga qarshi kurashish uchun zich betonlardan, sulfatbardosh betonlardan, polimerbetonlardan foydalaniladi. Ular bo'yaladi, ustiga biror narsa yopishtiriladi. Konstruksiyalar maxsus izolatsiya materiallari bilan suvaladi yoki qoplanadi. Uning yuqori haroratlarga qarshilik ko'rsatishi qizdirish haroratiga va uning ta’sir etish davomiyligiga bog'liq. Konstruksiyaga yuqori haroratlarning qisqa muddatli ta’siri, masalan, yong'in vaqtida sodir bo'ladi.
Temir-beton elementning olovbardoshligi olovbardoshlik chegarasi (soat hisobida) bilan baholanadi, shunday vaqt o'tishi bilan yong'in vaqtida elementning yuk ko'tarish qobiliyati yo'qola boshlaydi, darzlar hosil bo'Iib, bu darzlar orqali olov qo'shni xonalarga o'tadi, yoki olovga teskari tomoni 150 °C gacha qiziydi.
Temir-beton elementlarning olovbardoshlik chegarasi kesimning o'lchamlariga, elementning konstruktiv sxemalariga, armatura turiga, armaturalash usuliga va, ayniqsa, himoya qatlamining qalinligiga bog'liq.
Temir-beton o'tga chidamli materiallaiga kiradi, yong'in vaqtida yuqori haroratlarga chidaydi — bir necha soat davomida mustahkamligini yo'qot masdan bardosh beradi. Uzoq vaqt yuqori haroratlar ta’sir etadigan inshootlarda (domna pech- larining poydevorlari, dudburonlar, mo'rilar va h.k.) temir-beton konstruksiyalarga issiqbardoshlik talabi qo'yiladi. Bu holda konstruksiyalar maxsus izolatsiyalanadi (fiiterovka qilinadi) yoki ular issiqbardosh betondan tayyorlanadi, bu eng tejamli va ishonchli yo'ldir.
Armatura va betonning birga ishlashini ta’minlash, armaturani zang- iashdan saqlash va yuqori haroratlardan himoya qilish uchun betonda himoya qatlami hosil qilish ko'zda tutiladi. Qalinligi 100 mm gacha bo'lgan plita va devorlarda (ular og'ir betondan tayyorlanganda) himoya qatlamining qalinligi kamida 10 mm bo'lishi kerak, qalinligi 100 mm dan ortiq plitalar va devorlarda, shuningdek, balandligi 250 mm gacha bo'lgan to'sinlar va qovurg'alarda kamida 15 mm, balandligi 250 mm gacha va undan ortiq bo'lgan to'sin va qovurg'alarda, shuningdek, ustunlarda kamida 20 mm bo'lishi kerak; to'sin va ustunlaming xomutlari hamda ko'ndalang sterjenlarida kesim elementlari balandligi h = 250 mm gacha bo'lganida kamida 10 mm, h = 250 mm va undan ortiq bo'lganida kamida 15 mm; plitalarning taqsimlash armaturalari uchun kamida 10 mm bo'lishi kerak.
Bizning O'zbekiston sharoitida temir-beton konstruksiyalaridan bir necha va turli maqsadlarda foydalanib kelinadi. Respublikamizda bir necha o'nlab temir-beton zavodlari mavjud. Juda ko'p andoza-namunaviy uy-joy imorat- lari, fuqaro, jamoa binolari, sanoat inshootlari, ko'prikva metro konstruksiyalari temir-betondan ishlangan.
Keyingi yillarda chet ellarda keng tarqalgan monolit temir-beton konstruksiyalari respublikamizda keng tarqalmoqda. Buning evaziga antiqa va yagona fuqaro hamda turar-joy binolari, takrorlanmaydigan arxitektura komplekslari bunyod etildi. Masalan, Milliy bank imorati, «Interkonti- nental», «BUMI» va «Sheraton» mehmonxonalari, uzundan-uzun ko'prikiar, «Yunus-Obod» va «Jar» sport komplekslari, Samarqanddagi Yoshlar markazi binosi kabilar o'lkamiz mo'jizasi sifatida elga manzurdir.
Umuman olganda temir-beton konstmksiyasi uy-joy, fuqaro va sanoat binolari hamda turli maqsadlarga moslashgan inshootlami qurishda chet elda, respublikamizda eng ko'p foydalaniladigan ashyo bo'lib, poydevordan boshlab to ustyopmalargacha, zinapoyalardan boshlab aviakosmik sanoati imoratlarigacha yetakchi konstruksiya sifatida keng foydalaniladi.