Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

a –tutash to’sinli; b– romli; d– quramali;e –vantli
1.2 Beton va temirning xossalari
Betonning hisobiy qarshiliklari birinchi guruh chegara holatlari /^va /?Ь[ uchun 0,997 ishonchlilik bilan beriladi. Ularning qiymatlari (1-jadval) tegishli me’yoriy qarshiliklarni betonning siqilishdagi ishonchlilik koeffitsiyenti y^ = 1,30 ga yoki cho‘zilishdagi ishonchlilik koeffitsiyenti ybl ga bo'lish yo'li bilan aniqlanadi. Keyingi koeffitsiyent betonning sinfini siqilish mustahkamligi bo'yicha belgilashda уы = 1,50 ga teng qilib olinadi.
1- jadval
Odatdagi og‘ir betonning me‘yoriy va hisobiy qarshiliklari

Betonning siqilish mustahkamligi bo'yicha sinfi	Prizma mustahkamligi	Prizma mustahkamligi	O’q bo’yicha cho’zilishi	O’q bo’yicha cho’zilishi
	Rbn Rbser	Rb	Rbtn Rbtser	Rbt
B10	7.5	6	0.85	0.57
B10	15	11.5	1.4	0.9
B10	29	22	2.1	1.4
B10	43	33	2.5	1.65

Betonning hisobiy qarshiliklari qiymatlarini zarur hollarda betonning ishlash sharoitlari koeffitsiyentiga ko'paytirish zarur, bular ish sharoitlari elementning xususiyati va ish bosqichlari tayyorlanish usuli, konstruksiyani o'ziga xos xususyatlari, kesimning o'lchamlariga ko'ra 1 dan katta yoki kichik bo'lishi mumkin. Ko'p martalab takrorlanib turadigan yuklarda (nagruzkalarda) betonning hisobiy qarshiliklari R_b va R_bt betonning ishlash sharoitlari koeffitsiyenti y_bi< 1 ga ko'paytiriladi, uning qiymati kuchlanishiar sikli asimmetriya koeffitsiyenti

p_b = c_cb /c_bmax ga, shuningdek, betonning turi va uning namligi holatiga qarab qabul qilinadi.
Agar konstruksiya uzoq muddat ta’sir qiladigan yuklarga hisoblanadigan bo'lsa, u holda betonning mustahkamligi ortishi uchun qulay sharoitlar
bo‘lmaganida (masalan, atrof-muhit havosining namligi 75% dan ortiq bo‘lganida) og‘ir betonning hisobiy qarshiliklari ishlash sharoitlari koefitsiyenti y_b2 =0,9 ga ko'paytiriladi.
Uncha uzoq davom etmaydigan qisqa muddatli yuklarni hisobga olganda (krandan tushadigan, shamol, zilzila, portlashdan tushadigan yuklamalar) bu koeffitsiyent y_b2= 1,1 deb qabul qilinadi.
Betonning siqilish va cho'zilishdagi qarshiligiga ikki o'qli kuchlanish holati ta’sir qiladi. Agar beton namunasi bir yo'nalishda cho'zilish, o‘zaro peфendikular yo'nalishda siqilish ta’sirida bo'lsa, и holda betonning qarshiligi kamayadi, buni ishlash sharoiti koeffitsenti y_b4 ni kiritish bilan hisobga olinadi. Umuman, y_bj koeffitsiyent yordamida betonning hisobiy qarshiligiga boshqa sabablaming, ya’ni elementlarni betonlash sharoitlari y_b3, navbatma-navbat muzlash va erish y_b6, quyosh radiatsiyasi y_b7 ning ta’sirlari hisobga olinadi.
Betonning ikkinchi guruh chegara holatlari uchun hisobiy qarshiliklar R_btser va R_bt ko‘p hollarda son jihatdan me’yoriy qarshiliklar R_bn va R_bln ga teng bo'ladi, chunki betonning ishonchlilik koeffitsiyentlari: siqilishdagi y_b va cho'zilishdagi y_bc birga teng deb olinadi, betonning ishlash sharoitlari koeffitsiyenti y_bi esa quyidagi hollardagina hisobga ohnadi:
— ko'p karra takrorlanadigan yuklar ta’sirida temir-beton elementlarida darzlar hosil bo'lishi bo'yicha hisoblashda hisobiy qarshiliklar R_bt R_btser = R_btny_b4 dan foydalaniladi; qiya darzlar bo'yicha hisoblashda hisobiy qarshiliklar R_btser = R_bty_b4 dan foydalaniladi;
— ko'p karra takrorlanadigan yuklar ta’siridagi temir-beton elementlarda qiya darzlar hosil bo'lishi bo'yicha hisoblashda, ishlash sharoitining aytib o'tilgan har ikki koeffitsiyenti ishlatiladi, ya’ni hisoblashga kiritiladigan hisobiy qarshilik
R_btser =y_b, R_bty_b4 ga teng qilib olinadi.
Temir-beton konstruksiyaiarining armaturasi ish steijenlaridan iborat bo'lib, ular ta’sir etadigan hamda montaj jarayonida hosil bo'ladigan kuchlarni qabul qilish uchun qo'yiladi. Tayyorlash texnologiyasi bo'yicha po'lat armatura qizdirib prokat qilingan steijen hamda sovuq holida prokat qilingan sim armaturalarga bo'linadi
Steijen tarzidagi armaturani prokat qilingandan keyin uni mustahkam- lovchi termik yoki mexanik ishlov berilishi mumkin (cho'zish, yalpoqlash va hokazo).
Temir-beton konstruksiyalarning armaturasi sifatida o'zgaruvchan kesimli, qizdirib prokat qilingan steijenlar keng tarqalgan. O'zgaruvchan kesimning shakli armaturaning beton bilan tishlashuvini yaxshilaydi, bu esa cho'zilishda betonda yuz beradigan darzlar enini kamaytirish hamda armaturani ankerlash bo'yicha bir qancha konstruktiv choralami ko'rmaslik imkonini beradi.