Geografiyasi

Er islohoti
– bu iqtisodiy islohotlar jarayonida, erni dehqonlarga to’liq 
biriktirish, erga egalik va undan foydalanish, har bir dehqonning yuqori samarada 
ishlab, ekologik toza mahsulot ishlab chiqarishdagi ma’suliyati va manfaatdorligini 
ta’minlaydigan huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy chora- tadbirlar majmuini ishlab 
chiqish halq amaliyotiga joriy qilish hisoblanadi.
Er resurslari bilan bir qatorda qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida suv 
resurslari ham muhim ishlab chiqarish omili bo’lib hisoblanadi. Suv organik 
moddalar hosil bo’lishidagi fotosintez jarayonida qatnashib, o’simlik organizmi 
uchun muhimdir. Bundan tashqari, suv ozuqa moddalarni eritadi va ularni o’simlik 
tomonidan o’zlashtirilishini amalga oshiradi, qishloq xo’jaligi ekinlari 
hosildorligining shakllanishiga imkoniyat yaratib beradi. 
Respublika dehqonchiligi sug’orishga asoslangan. Shuning uchun suv qishloq 
xo’jaligi ishlab chiqarishida er kabi eng zarur vosita hisoblanadi. Qishloq xo’jaligida 
etishtirilayotgan mahsulotlarning asosiy qismi sug’oriladigan erlarda etishtiriladi. 
Qishloq xo’jaligida etishtirilayotgan yalpi mahsulotning 95 foizga yaqini 
sug’oriladigan erlardan olinadi. Erdan va suvdan qanchalik oqilona, samarali 
foydalanilsa, ishlab chiqariladigan mahsulotlar hajmi ko’payadi, natijada yuqorida 
ta’kidlangan talablarning qondirilish darajasi ortadi.
Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan suvning sifati ham barcha viloyatlarda 
bir xilda bo’lmay, bir-biridan farq qiladi. Andijon, Namangan va Farg’ona 
viloyatlarining aksariyat hududlarida ekinlarni sug’orishda foydalaniladigan 
suvning sifati yaxshi, ularning tarkibida hosildorlikka salbiy ta’sir etuvchi turli 
xildagi minerallar kam, lekin Qoraqalpog’iston Respublikasi, Xorazm viloyati 
hududlarida foydalanilayotgan suvlarning tarkibida xlor va boshqa moddalar ko’p, 
ularning sifati nihoyatda past. Bunday hol qishloq xo’jalik mahsulotlari etishtirish 
hajmiga va sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Kelajakda erlarning unumdorligini 

---

30 
oshirish, suvlarning sifatini yaxshilashga qaratilgan barcha tadbirlar majmuasini 
samarali amalga oshirish orqali zarur qishloq xo’jalik mahsulotlari hajmini va 
miqdorini ko’paytirishga hamda sifatini yaxshilashga erishish mumkin. 
Respublikamizda suv resurslari manbalari cheklangan. Ularning umumiy 
miqdori 49,4 mlrd. m
3
atrofida. Shundan 30,6 mlrd. m
3
yoki 61,9 foizi yirik 
daryolarning suvidan, 16,5 mlrd. m
3
respublika hududidagi mayda daryolarning 
suvlaridan, qolgan qismi esa er osti hamda kollektor-zovurlardan olinadigan 
suvlardan iborat. 
Mavjud suv resurslari hozirgi o’sib borayotgan talabni to’liq qondira olmaydi. 
Shu suv resurslarining aksariyat qismi qishloq xo’jaligi tarmog’ida ishlatiladi. Suv 
resurslari davlat muhofazasida, mulkchilik shakllari bo’yicha taqsimlanmagan. 
Respublikada mustaqillik yillarida suvdan foydalanish borasida tub islohotlari olib 
borilmoqda. 
Sug’oriladigan dehqonchilikni rivojlantirish va qishloq xo’jaligida ishlab 
chiqarishni jadallashtirish sug’oriladigan erlarda suv tanqisligini vujudga keltiradi. 
Bu esa o’z navbatida xo’jalik sug’orish tizimlarida suvni behuda nobud qilmaslik, 
suv sarfini kamaytirish, sug’orish usullarini takomillashtirish bo’yicha qator 
tadbirlarni amalga oshirish va suvdan foydalanishni qat’iy hisob-kitobini olib borish 
tartibini joriy etishni talab qiladi. 
Qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orishda tuproqdan sizib yo’qoladigan va 
sug’orish tizimlari takomillashtirilmaganligi tufayli isrof bo’ladigan suv miqdori 35-
40 foizga teng bo’ladi. O’zbekistonda ekinlarni sug’orishda foydalaniladigan suv 
asosan o’z oqimi bilan keladigan suv bo’lib, asosiy sug’orish usuli qator oralari 
ishlanadigan ekinlar va em-xashak ekinlarini egatlar orqali sug’orish hisoblanadi. 
Kelajakda sug’orish usullari va texnikasini takomillashtirish, sug’orish tizimlariga 
xizmat qilishni tegishli yo’lga ko’yish, mavjud sug’orish mashinalarini 
takomillashtirish va shu asosda egatlar orqali sug’orish uchun suv etkazib berishga 
qilinadigan qo’l mehnati sarflarini kamaytirish talab qilinadi. 
Bu borada O’zbekistonda irrigatsiya tizimlarini boshqarishning ma’muriy-
hududiy tamoyilidan havza tamoyiliga o’tishni ko’zda tutuvchi, suv resurslarini 
boshqarish, shuningdek suvdan foydalanishda bozor tamoyillarini barcha darajada 
tadbiq qilish amalga oshirilmoqda. 
Er-suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini yuksaltirish 
uchun 
er-suv 
munosabatlarini 
takomillashtirish, 
chuqurlashtirish, 
ya’ni 
liberallashtirish masalalarini hal etishni tezlashtirish maqsadga muvofiqdir. Buning 
uchun er va suvning baholarini va ulardan foydalaganlik uchun to’lanadigan 
haqlarni, soliqlar miqdorini real aniqlash lozim. Bunda bozor iqtisodi qonuniyatlari 
talablariga asoslanish, shuningdek, er va suv resurslarining cheklanganligi, takror 
ishlab chiqarilmasligi, holati, sifati, iste’molchilarga uzoq-yaqinligi, ishlab chiqarish 
vositalari hamda infratuzilmalar bilan ta’minlanganligi, olinayotgan mahsulot, 
foyda summasi kabi indikatorlarni ham e’tiborga olish zarur.