Geografiyasi

Iqtisodiy-matematik modellashtirish usuli xo’jalik va aholiga doir raqamlar 
majmuasini  tahlil  qilish,  o’rganilayotgan  jarayonni  miqdoriy  baholash  imkonini 
beradi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlardagi  miqdor  bog’lanishlarning  matematik 
ifodasini  kibernetika  fanlarida  model,  uni  tuzish  esa  modellashtirish  deyiladi. 
Modelning  aniqligi,  to’plangan  ma’lumotlar  darajasi  va  hajmiga,  ularning 
to’g’riligiga,  tadqiqotchining  malakasi  va  modellashtirish  jarayonidagi 
aniqlanadigan  masalaning  ko’lamiga  bog’liq.  Keyingi  yillarda  tarmoqlararo  va 
hududlararo  ishlab  chiqarish  tizimlarining  muvozanatlashtirish,  iqtisodiyot 
tarmoqlarini  va  ishlab  chiqarish  kuchlarini  oqilona  joylashtirishning  turli 
variantlarini  aniqlashda  modellashtirishdan  foydalanilmoqda.  Iqtisodiy-matematik 
modellashtirishda  kompyuterlar  orqali  amalga  oshirilib,  bunda  chiziqli  
dasturlashtirish qo’llaniladi. Chiziqli  dasturlashtirish xilma-xil iqtisodiy jarayonlar 
uchun oqilona yechimlarini aniqlash imkonini beruvchi matematik dasturdir. 
Tizim-tarkib  usuli,  aslini  olganda  falsafiy  qarashlarning  mahsuli  bo’lib,  u 
o’rganilayotgan  hodisa  yoki  borliqni  o’zinigina  emas,  balki  uni  boshqa  undan 
kattaroq  doirasida,  birgalikda  va  o’zaro  aloqadorlikda  tahlil  qilishni  talab  qiladi. 
Masalan, ma’lum viloyat xo’jaligini yaxlit tizim ravishda o’rganish va ayni paytda 
bu  viloyat  Respublika,  yirik  iqtisodiy  rayon  va  O’zbekistonning  yagona  xalq 
xo’jalik  kompleksining  uzviy  bir  kismi,  bo’lagi  ekanligini  unutmaslik  lozim. 
Tizim-tarkib  usulida  yana  bir  nazariy  tushuncha  mavjud.  I.M.Maergoyzning 
fikricha iqtisodiy va sotsial geografiya xalq xo’jaligini hududiy tarkibini o’rganish 
lozim. Bu tarkib 4 xil bo’ladi: moddiy ishlab chiqarish, aholi va aholi punktlarining 
hududiy  joylanishi,  ularning  o’zaro  munosabati,  tabiiy  sharoit  va  boylik  hamda 
ishlab  chiqarish  infrastrukturasidan  iborat.  O’z  navbatida,  bu  bo’laklar  o’zining 
hududiy  tarkibiga  ega.  Jumladan:  moddiy  ishlab  chiqarish  hududiy  tarkibi  bu 
hududiy ishlab chiqarish majmuasi, tabiiy sharoit va boyliklar tarkibida esa tabiiy 
hududiy  kompleks  (landshaft).  Xuddi  shunday  infrastrukturada  hududiy 
infrastruktura  kompleksi,  aholi  geografiyasida  aholi  joylashuvining  hududiy 
tizimni ko’rish mumkin.