Geografiyasi

Yoqilg’i  sanoati  tog’-kon  yoki  qazib  oluvchi  sanoati  toifasiga  kiradi  va 
yoqilg’i turlari, qazilma boyliklarning  joylanishi tabiiy, geoximik qonuniyatlarga 
asoslanadi.  Sababi-ko’mir,  neft,  gaz,  yonuvchi  slanets,  torf  kabi  tabiiy 
boyliklarning  paydo  bo’lishi  va  yer  yuzida  (ostida)  tarqalishi  o’ziga  xos 
xususiyatlarga ega. 
Elektr-energetika suv, issiqlik va atom  stantsiyalaridan tashkil topadi. Suv 
elektrostantsiyalarini (SES) tekislik joyga ko’ra tog’ va tog’oldi rayonlarda qurish 
maqsadga  muvofiq.  Chunki,  bunday  sharoitda  relef  shakli  –yer  tuzilishining 
qiyaligi,  tabiiy  holda  sharshara  va  tog’lar  orasidagi  cho’kmalarning  mavjudligi, 
qulay  imkoniyatlar  tug’diradi.  Shuningdek,  suv  ombori  qoplagan  yerlar  qishloq 
xo’jaligida  deyarli  ishlatilmaydi;  qishloq  manzilgohlari  ham  yo’q  va,  binobarin, 
ularni ko’chirtirish talab etilmaydi. Suv ombori va uning atrofida sport, dam olish 
zonalarini  tashkil  qilish,  bog’dorchilik  va  baliqchilikni  rivojlantirish,  pastki 
hududlarda  yerlarni  sug’orish,  kanallar  qurish  mumkin.  Ba’zan  SESlar  bilan 
birgalikda  o’rmon,  yog’ochni  qayta  ishlash  va  tsellyuloza-qog’oz  sanoati  ham 
rivojlanib boradi (masalan, Rossiyaning sharqiy rayonlarida). 
Ko’rinib  turibdiki,  tog’li  rayonlarda  qurilgan  SESlar  har  tomonlama  qulay, 
elektr  energiyasi  arzon.  Agar  shu    stantsiyalar  tekislikda  joylashtirilsa  katta 
maydon suv ostida qolib ketadi (ehtimol, bu yerda qimmatbaho qazilma boyliklar 
bordir) va to’g’on qurish katta mablag’ talab qiladi. 
Issiqlik  elektr  stantsiyalari  (IES)  ikki  turda  bo’ladi:  IEM  va  IES.  Ularning 
bir-biridan farqi qaysi maqsadda qurilganligidadir; foydalaniladigan yoqilg’isi esa 
bir xil bo’lishi mumkin. Masalan, IEM, ya’ni issiqlik elektr markazi, odatda, ham 
elektr  quvvati,  ham  bug’  (par)  talab  qiluvchi  sanoat  korxonalari  to’qimachilik, 
neftni  qayta  ishlash  va  h.k.  yonida  yoki  yaqinida  quriladi.  Chunki,  bug’ni  15-18 
km.  masofadan  uzoqqa  jo’natib  bo’lmaydi.  Demak,  bu  stantsiyani  markazlashgan 
holda joylashtirishda ishlab chiqarish iste’moli asosiy ahamiyatga ega. 
Ammo, IEMlarning bevosita shahar ichida qurilishi tufayli ular atrof-muhitni 
ifloslantiradi. Shu  sababdan, ekologik jihatdan bunday stantsiyalarning aholi zich 
joylarda qurilishi uncha ma’qul emas. Oddiy IESlar esa  asosan elektr energiyasini 
beradi  va  shu    bois  ularni  yirikroq  va  shahardan  biroz  uzoqroq  masofada 
joylashtiriladi. 
Atom  elektrostantsiyalari  ko’pincha  boshqa  turdagi  stantsiyalarni  qurish 
imkoniyati  yo’q  hududlarda  joylashtiriladi.  Buning  uchun  albatta  ekologik 

---

117 
 
xavfsizlik  ta’minlanishi  kerak.  Shuningdek,  AESlarning  barpo  etilishida  ilmiy-
texnika omili ham hisobga olinadi.