Гeoгрaфия

Қалалардың халық саны
Халы
қтық тығыздығы
(адам/кв.км)
2 000 000-нан көп
600 дан көп
300–600
100–300
15–100
15 тен кем
500 000–1 000 000
250 000–500 000
100 000–250 000
50 000–100 000
Сандармен белгіленген 
қалалар
1–Ангрен
2–Қоқан
3–Марғылан
4–Чуст
5–Касансай
6–Шартақ
7–Шахрихон
8–Асака
9–Қувасай
10–Паркент
ТАШКЕНТ
Шыршық
Жаңажол
Алмалық
Бекабад
Наманган
1 2 3
4
5 6
7
8
10
9
Ферғана
Әндіжан
Жызақ
Гүлстан
Каттақорған
Самарқант
Бұхара
Науаи
Когон
Косон
Қаршы
Терміз
Денау
Шахрисабз
Зарафшан
Үргеніш
Хиуа
Төрткөл
Беруни
Нөкіс
Хожейлі
0 100 км
http://eduportal.uz

---

24
14-сурет. 
Халқы 100 мың адамнан көп болған қалалар (мың адам есебінде).
Олар бірнеше міндеттерді (функцияларды) атқарады. Мұндай қалалар 
көп 
функциялы қалалар 
деп аталады. Мәселен, Ташкент - мемлекет астанасы, 
өнеркәсіп қаласы, көлiк торабы, тарихи-мәдени орталық. Ал, Самарқант - 
облыс орталығы, өнеркәсіп орталығы және тарихи-мәдени орталық. 
Көп функциялы қалалар өте тез дамиды, олардың жанында 
серiк 
қалалар 
пайда болып, 
олар агломерацияларды
жасайды. Ташкент 
мемлекетiмiзде ең үлкен қала агломерациясы болып табылады. 
Елді мекеннің қала мақамын алу шарты түрлі мемлекеттерде түрліше 
болады. 
Өзбекстанда елді мекені 
қала
мақамын алуы үшін оның халқы 
7 мың және одан көп болуы, жасайтын халқының 2/3 бөлігі 
жұмысшы мен қызметкерлер және олардың отбасыларынан 
құралған болуы керек.
Елді мекенге қала мәртебесін беруде ондағы қала тұрмыс салтының 
қалпы да есепке алынады (15-сурет).
Қалашықтар
өнеркәсібі дамып келе жатқан, табиғи байлығы игерiліп 
жатқан жерлерде пайда болады. Ескендір, Кегейлi, Ұлықбек, Гозгон, Замин 
қалашықтары осылардың қатарынан орын алады. Мұндай қалашықтардың 
көпшілігінде тұрғындарының басым бөлігі белгiлi салаларда ғана қызмет 
етедi (мұнайшылар қалашығы, кеншiлер қалашығы). 
Ташкент
Наманган 
Самарқант 
Әндіжан 
Нөкіс
Бұхара
Ферғана
Қаршы
Қоқан
Марғылан
Ангрен 
Жызақ
Шыршық
Терміз
Үргеніш
Шахрисабз
Науаи
Алмалық
миллионер қала
өте ірі қала
ірі қалалар
үлкен қалалар
http://eduportal.uz

---

25
Жаңа қалалар (Ангрен, Бекабад, Алмалық, Шыршық, Науаи, Үшқұдық, 
Тақиятас, Зарафшан және басқалар) негізінен пайдалы қазбалар мен су 
байлықтары бар жерлерде құрылған. Тақшиян қалашығы (Сұрхандария 
облысы) көмiр кенi негiзiнде пайда болған. Жаңа жерлердi игеру, ауыл 
шаруашылығы шикiзатын қайта өңдейтін өнеркәсіп негiзiнде Жаңажол, 
Гүлстан, Янгиер сияқты қалалар бой көтердi.
Елді мекендерді жетiлдiруде төмендегiлер есепке алынады:
• қалаларды жоспарлауда адамдардың жасайтын үйі мен жұмыс 
орнының арасы 4-5 км-ден алыс болмауы; 
• көне қалаларды заманауи қолайлықтарға ие етіп қайта құру;
• iрi қалаларда халықтың көбеюi мен экологиялық жағдайдың 
бұзылуына себеп болатын кәсiпорындардың құрылысын шектеу 
және барларын көшiру.