Geografiya 10 sinf 2017. indd

7-§. GEOGRAFIK QOBIQNING KENGLIK 
ZONALLIGI VA SEKTORLIGI
Aziz  o‘quvchilar,  quyi  sinfl arda  geografi k  qobiqning  umumiy  qo-
nuniyatlari  haqida  olgan  bilimlaringizni  eslang.  Ushbu  mavzuda  bilim-
laringizni  yanada  boyitib  olasiz. 
Geografik  qobiqda  zonallik  qonuniyati
  geografiyadagi  ilk  qo-
nuniyatlardan  biridir.  Iqlim  mintaqalari  va  zonallikning  mavjudli-
gini  qadimgi  yunon  va  rim  olimlari  aniqlashgan.  Ular  Yer  yuzasini 
bir  qancha  iqlim  mintaqalariga  ajratganlar.  Zonallik  qonuniyati ning 
rivoj lanishida  A.  Gumboldtning  (XVIII  asr)  xizmatlari  katta.  U 
iqlim  va  botanik-geografik  zonallikni  aniqladi.  Keyinchalik  bu  ishlar 
V.  V.  Dokuchayev  tomonidan  rivojlantirilib,  geografik  zonallik  qo-
nuniyati  kashf  qilindi  va  asoslab  berildi.  Hozirgi  paytda,  geografik 
zonallik  haqidagi  bilimlar  V.  V.  Dokuchayev  ta’limotiga  asoslanadi.   

---

30
Geografi k  qobiqda 
zonallik qonuniyati 
Yerning  sharsimonligi  va  unga 
bog‘liq  holda  quyosh  radiatsiyasining  Yer  yuzida  notekis  taqsimlanishi, 
dengizbo‘yi  hududlarida  iliq  va  sovuq  oqimlar,  okeandan  materik  ich-
karisiga  kirgan  sari  namlik  va  haroratning  o‘zgarib  borishi  oqibatida 
yuzaga  keladi.  Natijada  Yer  yuzida  harorat,  bug‘lanish,  yog‘inlar,  nu-
rash  jarayonlari,  tuproqlar,  o‘simliklar,  hayvonlar  va  boshqalar  zonalar 
hosil  qilib  tarqalgan.  Geografi k  zonallik  faqatgina  Yer  (suv)  yuzasida, 
ya’ni  atmosfera,  litosfera,  gidrosfera  tutashgan  joyda  yaqqol  namoyon 
bo‘ladi,  atmosferada  yuqoriga  ko‘tarilgan,  litosfera  va  gidrosferada  esa 
chuqurlikka  tushgan  sari  zonallik  yo‘qoladi.  Geografi k  zonallik  ekvator-
dan  qutblarga  tomon  hamda  okeanlardan  quruqliklar  ichkarisiga  tomon 
geotizimlarning  almashishida  namoyon  bo‘ladi.  Shuning  uchun 
kenglik 
zonalligi 
va 
sektorlik
  tushunchalari  ajratiladi.