Geog-8-uzb indd

1.
Kimyo sanoatining tarmoqlararo aloqasini modelda ifodalang.
2.
Kimyo korxonalarini joylashtirishda qanday omillar hisobga olingan?
3.
Viloyatingizdagi kimyo sanoati korxonasi qanday xomashyodan foydalanadi?
4.
Yozuvsiz xaritaga kimyo sanoati korxonalari joylashgan shaharlarni belgilang.
http://eduportal.uz

---

48
17-dars
17-dars
QORA METALLURGIYA
11-dars mavzusidan q
о
ra m
е
tal lur giyaning yalpi san
о
at mahsul
о
tidagi 
salm
о
g‘ini aniqlang.
Metallurg ya majmuas kk tarmoqn : qora metallurg ya va rangl me-
tallurg yan o‘z ch ga olad .
Qora metallurgiya
– tem r rudas qaz b ch qar sh, cho‘yan, po‘lat 
er t sh, prokat va ferroqot shmalar shlab ch qar shdan borat. 
Hoz rg zamon metallurg yas uchun, b r nch dan, metalln ng asos y q s-
m n metallurg ya komb natlar da shlab ch qar sh xarakterl d r (35-rasm). 
Metallurg yada xomashyoga ketma-ket shlov berad gan komb natlarn ng 
A
B
Metiz zavodi
Quvur
prokat
Prokat sexlari
Po‘lat eritish sexlari
Shlak
Prokat
zavodi
Cho‘yan
Domna sexi
Sement va
qurilish mate-
riallari ishlab
chiqarish
Azot-tuk
zavodi
Havo ajratish
sexi
Azot
IES
Suv Gaz
Temir rudasi
Koks ishlab
chiqarish
Kislorod
Ohaktosh
Metallashtirilgan
zo‘ldirlar sexi
O‘tga
chidamli
materiallar
Elektr bilan
eritish sexi
Prokat sexlari
Prokat
Metallni yangicha
(domnasiz)
olish jarayoni
Aglomerat
ishlab
chiqarish
Kokslanuvchi
ko‘mir
List
prokat
Shakldor
prokat
Qayta
ishlash
zavodi
Ferroqotishmalar
Domna
zavodi
T
o‘liq
siklli
metallur
giya
kombinati
(zavodi)
AES
Temir ruda zo‘ldirlar sexi
Temir rudasi
Gaz
35-rasm.
Metallurgiya kombinati dagi sexlar sxemasi.
http://eduportal.uz

---

49
h ssas katta bo‘lad . Chunk komb natlarda b r 
yo‘la tem r rudas dan domna pechlar da cho‘yan 
er t b ol nad , suyuq cho‘yan va tem r-tersakdan 
(metallomdan) po‘lat er tuvch (marten, konver-
ter, elektr) pechlarda po‘lat er t lad , po‘latdan 
esa tayyor mahsulot – prokat ol nad .
Fan-texn ka taraqq yot metall er t shn ng 
ch q nd s z texnolog yas n , metall ol sh-
n ng yang , serunum usullar n jor y q l shga 
ol b kelmoqdak , bu po‘lat s fat n osh r sh-
n va prokatn ng x lma-x l turlar n ol shn
ta’m nlamoqda. Metall ol shn ng eng yang
usul metalln domnas z, ya’n rudan er tmay 
undan metalln ajrat b ol shd r.
Qora metallurg yada shlab ch qar sh uzluks z markazlasha borad .
Metallurgiya kombinatlari
ko‘p m qdorda xomashyo va yoq lg‘
shlatad . Shu sababl ular xomashyo yok yoq lg‘ bazalar yaq n da, 
ba’zan ular oral g‘ da qur lad . Bu metallurg ya korxonas (komb -
nat)n joylasht r shn ng eng muh m shart d r. 
Bunda suv, elektr energ ya, tab y gaz b lan ta’m nlash va tab atn
muhofaza q l sh mkon yatlar ham e’t borga ol nad .
B r nch metallurg ya korxonas – Bekobod metallurg ya zavod 1946-
y lda shga tush r lgan (36-rasm). Zavodda po‘lat va prokat shlab ch qar sh 
ort b bormoqda. 1950-y lda 119 m ng tonna po‘lat er t lgan, 76 m ng tonna 
tayyor prokat shlab ch qar lgan bo‘lsa, hоz rdа bu ko‘rsаtk ch b r nеchа 
bаrоbаrgа оshgаn. Ammo zavod mahsulot mamlakatn ng metallga bo‘lgan 
eht yoj n qoplay olmayot r. Nat jada qo‘shn davlatlardan ko‘plab metall 
kelt r shga to‘g‘r kelmoqda. 
Ayn paytda xоr jdаn kеlt r lаyotgаn elеktrоtехn k po‘lаt, tunukа 
(l st), turl prоf llаrdаg prоkаtlаr, s mlаr, cho‘yan mаhsulоtlаr gа tаlаb 
оrtmоqdа. Mаmlаkаt qt sоd yot n r vоjlаnt r sh uchun zаrur bundаy 
mаhsulоtlаrn chеtdаn оl b kеl sh kеlgus dа hаm dаvоm ett r lsа, sаrf-
хаrаjаtlаr ko‘pаy b, ulаrn ng rаqоbаtbаrdоshl g pаsаyad . Bu mаmlаkаt 
qt sоd y mаnfааtlаr vа хаvfs zl g gа sаlb y tа’s r ko‘rsаtаd .
Zеrо, hоz r qоrа mеtаllurg ya tаrmоg‘ n r vоjlаnt r shn tа’m nlоvch
nnоvаts оn tаdb rlаrn аmаlgа оsh r sh dаvr tаlаb gа аylаnmоqdа. Bundаy 
36-rasm.
Metallurgiya zavodi.