Geoekologiyа fanidan O’quv-uslubiy majmua

O’zbekistonda ekologik monitoringni amalga oshirish. O’zbekistonda atrof-muhitning ekologik monitoringi ayrim muassasalar tomonidan amalga oshirib kelinmoqda. Masalan, Boshgidromet, Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Geologiya davlat qo’mitasi, Sog’liqni saqlash vazirligi (SES) va Tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi.
Tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi O’zbekiston Respublikasi bo’yicha “atmosfera xavosi, tuproq va ochiq xavzalarning yagona monitoring sxemasi” ni tayyorlash bo’yicha ishlarni davom etirmoqda. Bu borada 1990-yillarning ikkinchi yarmida tuproq va grunt suvlarini ifloslanish manbalarini o’rganish davom etirildi. Masalan, ko’plab turli ob’ektlarda pestitsid, og’ir metallar, fenollar kabi moddalarni laboratoriya analizidan o’tkazildi. Endilikda qo’mitaning analitik bazasi atmosfera xavosi ifloslanishini 30, suv ob’ektlarini 40, tuproqni 22 ingredientlar bilan bulg’alanishini nazorat qila oladi.
Respublikaning atrof muhitini ifloslanish manbalarini yagona monitoring tizimi quydagilarni nazarda tutadi: 1) nazoratga tegishli bo’lgan korxonalar va ustivor manbalarni hamda inventarizatsiya qilishni bosqichma-bosqich o’tkazish; 2) boshqa muassasalarning (Boshgidromet, Qishloq va suv xo’jaligi, Geologiya qo’mitasi, Komunal xizmat ko’rsatish vazirliklari va b.) axborotlaridan foydalanish; 3) test ob’ektlarida (xavo, suv va tuproq holati bo’iicha) kuzatishlar olib borish, 4) ifloslanish manbalari monitoringi tizimida ma’lumotlarni analiz qilish, umumlashtirish va tartibga solish, 5) qo’mita bazasida respublika va viloyatlar bo’iicha ma’lumotlar bankini vujudga keltirish; 6) tanlangan ob’ektlar bo’iicha atrof muhit holati to’g’risida axborot tayyorlash.
Ishlab chiqilgan ish uslubiyotini aprobatsiya qilish uchun turli texnogenez sharoitlarga ega bo’lgan ikki testli ob’ekt tanlab olingan: Farg’ona viloyati (sanoat yo’nalishida) va Xorazm viloyati (agrar yo’nalishda). Ushbu viloyatlar uchun xavo, tuproq, er usti va er osti suvlarini ifloslanish xaritalari, vaqt mobaynida muhit sifatini o’zgarish grafiklari, nazoratga tegishli bo’lgan manbalarni ustivorligi aniqlangan, kuzatish nuqtalari hamda davrlari belgilangan, tekshiriladigan ingredientlar ro’yxati aniqlangan.
Biroq tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasidagi ilmiy potentsial va jixozlar ifloslanish manbalarining monitoringini o’tkazish uchun etarli emas. Atrof muhitni xloroorganiq pestitsidlar, neft maxsulotlari, og’ir metallar bilan ifloslanish manbalarini asmavzular bilan nazorat qilish uchun Farg’ona, Buxoro, Samarqand, Xorazm va Toshkent viloyatlarida hududiy markazlar tuzilgan.