Geoekologiyа fanidan O’quv-uslubiy majmua

Prognozlashtirishning ob’ekti, maqsadi va usullari. Geoekologik tadqiqotlarda prognozlashtirish ob’ektlari bo’lib landshaft, uning morfologik birliklari, geotizim, tabiiy jarayon, hodisa va boshqalar xizmat qiladi. Prognozlashtirish maqsadi turlicha bo’lishi mumkin: a) landshaftning dinamik o’zgarishi natijasida ekologik vaziyatlarni evolyutsiyasi yoki asosiy yo’nalishlarini aniqlash, b) sanoat korxonalari chiqindilarini ko’plab chiqarilishi natijasida atrof muhitni ifloslanishi va buning asosida vaziyatni jiddiylashuvini prognoz qilish, v) Orol dengizi satxini pasayib borishi natijasida uning qurigan qismida ekologik vaziyatni murakkablashuvini prognoz qilish va b. Prognozlashtirish usullari nixoyatda bisyor, lekin ulardan eng samarali va aniq natijalar ishlab chiqish uchun qulay usullarini tanlab olish maqsadga muvofiqdir. Bu borada landshaft va geoekologik taxlil, o’xshatish, ekspertlar baholashi, landshaft-indikatsiyasi, strukturali dinamik qatorlar va boshqalar amaliy ahamiyatga ega.
Ekologik vaziyatlarni prognozli xususiyatlari. Har qanday vaziyat o’z tarkibida ma’lum prognostik elementlar, xususiyatlar, belgilarga ega bo’ladi. Buning ifodalanishi geotizimning strukturali-dinamik holati, o’zgarish yo’nalishi va boshqa xususiyatlariga bog’liq. Inson omili muntazam ta’sir etib turgan bir chog’da bir vaziyat negizida keyingi vaziyatning belgilari tarkib topa boshlaydi. Bu to’g’risida ko’proq tabiiy jarayonlar guvoxlik beradi, shuningdek grunt suvlari rejimi, tuproq, o’simlik ham yaxshi darakchi bo’la oladilar. Chunonchi, grunt suvlarini satxini 7 m dan quyiga tushib ketishi tekislikda elyuvial sharoitning xukmron bo’lishidan darak beradi, bu holda tuproq avtomorf rivojlanish bosqichiga o’tishga intiladi, buning oqibati avvalgi mezofitlar ksero- va galofit (psammofit) guruqi bilan almasha boshlaydi. Prognozlashtirishda dala sharoitida bu hodisalarni chuqur taxlil qilish ham etarli ma’lumotlarni to’plashga imkon beradi.
Shuni e’tiborga olish zarurki, xar bir landshaftning ekologik vaziyati faqat o’zida yaqqol prognostik xususiyatlarga ega bo’ladi, tog’ landshafta tekislikdan farq qiladi, tog’ yon bag’rlarida tekislikka qarama-qarshi belgilar tarkib turadi. Bunda eroziyaning turli darajadagi belgilarini to’g’ri tanlab ola bilish zarur, yonbag’irlarning surilishi, yaylov maxsuldorligini o’zgarishi, jar eroziyasini vujudga kelishi yoki avvalgi jarni balkaga aylanishi va b.