102
olinadi. Kaolindan glinozem (aluminiy oksidi), aluminiy, o‘tga
chidamli materiallar, keramik qoplamalar, metlax plitalari,
chinni, fayans, rangli sement, o‘tga chidamli g‘isht kabi
materiallar olinadi.
Mineral resurslar:
Marmar va granit.
O‘zbekiston hududida 20
ta marmar, 15
ta granit va gabbro konlari topilgan. Oqdan qora ranggacha
bo‘lgan xilma-xil bezakbop toshlar olinadigan bu konlar
Yevrosiyodagi eng yirik konlar hisoblanadi. Bu konlardagi
umumiy zaxira 85 mln. m
3
dan ko‘p bo‘lib, ular toshni qayta
ishlaydigan korxonalarni yuzlab yillar davomida xomashyo
bilan ta’minlaydi. Ayni vaqtda G‘ozg‘on,
Nurota va Zarband
konlarida marmar bloklarini zamonaviy texnologiya asosida
qazib olish yo‘lga qo‘yilgan.
Fosforit.
Fosforit konlari asosan Markaziy Qizilqum
hududida joylashgan bo‘lib, ular Jeroy-Sardara, Qoraqata va
Shimoliy Jetitov konlarida aniqlangan. Birgina Jeroy-Sardara
konidagi fosforitlar zaxirasi taxminan 100 mln. tonnaga teng.
Bularni qayta ishlash uchun hozir Qizilqum fosforit kombinati
qurib, ishga tushirilgan.
Tosh tuzi.
O‘zbekistonda 5 ta yirik tuz konlari mavjud.
Ular: Xo‘jaikon, Tubakat,
Borsakelmas, Boybichakon va
Oqqala konlari bo‘lib, ulardagi tuzning umumiy zaxirasi
taxminan 90 mlrd. t ga teng. Qashqadaryo viloyatidagi
Tubakat va Surxondaryo viloyatidagi Xo‘jaikon konida
respublikamiz hayoti uchun hali 100 yildan ko‘pga yetadigan
osh tuzi mavjud. Qo‘ng‘irot soda
zavodi Borsakelmas konining
tuzlarini kimyoviy usulda qayta ishlab, kalsiy va kaustik soda
ishlab chiqarmoqda.
O‘zbekiston qazilma boyliklarga boy mamlakat bo‘lgani
holda, bu boyliklardan unumli foydalanish va atrof-muhitning
sofligini saqlash borasida yechimini topishi zarur bo‘lgan
muammolar mavjud. Shu kunda respublikada 16 ta tog‘-
kon korxonalari ishlab turibdi. Ulardan har yili chiqayotgan
103
60 mln. tonnagacha chiqindilar 10 ming ga yerni egallagan.
Buning ustiga kon ag‘darmalariga tashlangan chiqindilar
biosferani ma’lum darajada ifloslamoqda.
Aniqlanishicha,
shamolning tezligi sekundiga 5 m bo‘lganida 1 m
2
maydondan
sutkasiga 70 kg chang zarralari havoga ko‘tariladi.
Masalaning yana bir tomoni
– tog‘-kon ishlarida yo‘l
qo‘yilayotgan nobudgarchilikda. Shorg‘un ko‘mir konidan
olinayotgan xomashyoning 25% tog‘ jinslariga aralashib,
atrof-muhitga tashlanadi. Angren ko‘mir konidan chiqadigan
kaolinning 10–15% ishlab chiqarishga yo‘naltirilib, qolgan
qismi tog‘ jinslariga aralashib chiqarib tashlanmoqda.
Bunday holdan ham iqtisodiyot,
ham tabiiy muhit zarar
ko‘rmoqda.
Tog‘-kon ishlarida dunyoning ilg‘or texnologiyalarini
qo‘llash, katta hajmdagi investitsiyalarni kiritib, qo‘shma
korxonalar barpo etish, rudalarni ishlab chiqarishga to‘liq
jalb etib, ulardagi yo‘ldosh minerallarni ham ajratib olish va
shu asnoda ham iqtisodiyotni yuksaltirish,
ham chiqindilarni
kamaytirish rejalari tuzilmoqda. Bu ishlar juda katta kuch,
mablag‘ va vaqtni talab qiladi. Tuzilayotgan rejalar va
bajarilayotgan ishlar, shubhasiz, O‘zbekistonni kelajakda
rivojlangan mamlakatlar darajasiga ko‘tarish, o‘zbek xalqining
farovon turmushini ta’minlashga poydevor bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: