|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
A. Nigmatov, J. Musayev
GEOEKOLOGIYA ASOSLARI
VA TABIATDAN FOYDALANISH
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
TOSHKENT
«NISO POLIGRAF»
2017
UO‘K 574
KBK 20.1
G 35
Taqrizchilar:
Sanginov S.
–
O‘zbekiston ekologik harakati Markaziy
Kengashi raisi o‘rinbosari, f.f.d., professor.
Daulatov E.
–
Toshkent gidrometeorologiya kasb-hunar
kolleji direktori.
Ilxamdjanova
D.
–
Toshkent gidrometeorologiya kasb-hunar
kolleji maxsus fan o‘qituvchisi.
Geoekologiya asoslari va tabiatdan foydalanish. O‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv qo‘llanma/
A. Nig matov, J. Musayev. – T.: «Niso Poligraf», 2017.
–
120 b.
Mazkur o‘quv qo‘llanma o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida
«Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi» mutaxassisligi bo‘yicha ta’lim
olayotgan o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan. Garchi geoekologik ta’limning
tarixi O‘zbekistonda uch o‘nyillikni qamrab olsa-da, mazkur o‘quv qo‘llanma
mamlakatimizda ilk bor tegishli yo‘nalishga oid o‘quv adabiyoti sifatida chop
etildi. O‘quv qo‘llanmadan ekologiya, geoekologiya va atrof-muhitni muhofaza
qilish bo‘yicha qiziquvchi pedagoglar, talabalar, tadqiqotchilar va boshqalar ham
foydalanishlari mumkin.
UO‘K 574
KBK 20.1
O‘rta maxsus, kasb-hunar markazi ilmiy-metodik
Kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
ISBN 978-9943-4870-1-7
© Nigmatov A., Musayev J., 2017.
© «Niso Poligraf» nashriyoti, 2017.
3
KIRISH
Mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab O‘zbekistonda
atrof-muhit muhofazasi, ekologik fan, ta’lim, tarbiya va
madaniyatga juda katta e’tibor berildi. Zero, sobiq Ittifoq
mamlakatlari ichida birinchi bo‘lib qabul qilingan O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 128 ta moddasidan 5 tasi
(50, 54, 55, 93, 100) bevosita, qolgan 123 tasi va muqaddimasi
bilvosita tarzda ekologik munosabatlarni huquqiy tartibga
solishga qaratildi. Mustaqillik Konstitutsiyasi bilan bir paytda,
ya’ni 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan «Tabiatni muhofaza
qilish to‘g‘risida»gi qonunining 4-moddasida aks ettirilgan
milliy ekologik prinsiplarning ikkinchi xatboshisida
“...barcha
turdagi ta’lim muassasalarida ekologiya o‘quvining majburiyligi”
aks ettirilgan. Chunki XX asrning oxiri va XXI asrning
boshiga kelib kishilik jamiyatining atrof tabiiy muhitga ta’siri
har doimgidan ko‘ra bir necha chandon ortib ketdi. Orol va
Orol bo‘yi, Chernobil va Fukisimo AES, Chad va Balxash
kabi ekologik inqirozli hududlarning paydo bo‘lishi, biologik
xilma-xillikning kamayishi, iqlimning keskin o‘zgarishi, tabiiy
tusdagi favqulodda vaziyatlarning ko‘payishi organizmlar,
jumladan, insonlarning yashash muhitiga o‘z salbiy ta’sirini
o‘tkaza boshladi. Globallashuv jarayonining kuchayishi
esa ushbu salbiy holatlardan hech bir davlat, jumladan,
O‘zbekiston ham chetda tura olmasligini ko‘rsatmoqda.
Xalqaro hamjamiyatning faol va mustaqil ishtirokchisiga
aylangan respublikamizda barqaror rivojlanishga erishishning
yagona yo‘li ekologik xavfsiz, iqtisodiy ta’minlangan, ijtimoiy
muhofazalangan va barqaror birlashgan hayot tarzini shakllan-
4
tirishdir. Undan tashqari, tabiatda jadal sur’atda kechayotgan
voqea va hodisalar ma’muriy chegaraga bo‘ysunmay qo‘ydi.
Shuning uchun ham ekologik xavfsizlikni ta’minlash va tabi-
at resurslaridan oqilona foydalanish tuman, viloyat va respub-
lika bo‘yicha emas, balki muayyan tabiiy geotizimlar doirasida
olib borish kerakligini ko‘rsatmoqda. Mazkur muammoning
yechimi geografik ekologiya, ya’ni geoekologik tadqiqotlarning
maqsadi va vazifasiga mos tushadi. Chunki mazkur fan aniq
bir geotizimlarga inson faoliyatining ta’siri natijasida tabiatda
yuzaga kelayotgan o‘zgarishlarni o‘rganadi va tegishli chora-
tadbirlarni ishlab chiqadi. Buning asl mohiyati ona tabiatni
muhofaza qilish, uning resurslaridan oqilona foydalanish va
buzilgan tabiat majmualarini qayta tiklashga qaratilgandir.
2017—2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlanti-
rishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasining 5.1-bandi, 4-xatboshida
“Atrof tabiiy muhit,
aholi salomatligi va genofondiga ziyon yetkazadigan ekologik
muammolarni oldini olish”
masalasi davlat siyosati darajasiga
olib chiqilgan. Mazkur maqsadga erishmoq uchun butun
dunyo hamjamiyati tomonidan umume’tirof etilgan barqaror
rivojlanishning geoekologik jihatlariga doir ta’lim va tarbiya
tizimini yanada takomillashtirish va geoekologik bilimlarni
keng targ‘ib qilish vazifalari o‘ta dolzarbdir.
Geoekologik ta’lim o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizim-
dagi o‘quvchilarni hayotga, jumladan mehnatga tayyor lashning
tizimlashgan, muddatli, rasmiy, tegishli geoekologik bilim,
ko‘nikma va malaka berish hamda muayyan kompetentlik da-
rajasiga olib chiqish vositasi. Geoekologik tarbiya kichik kasb
egasini yuksak ekologik ma’naviyatli shaxs etib tayyorlashning
uzluksiz jarayoni. Geoekologik ta’lim va tarbiya esa ekologik
madaniyatli shaxsni tayyorlashning bir yo‘lidir. Chunki
zamonamizda yuksak geoekologik ma’naviyatli (mafkuraviy,
g‘oyaviy va informatsion jihatdan shakllangan) va ma’rifatli (il-
miy va ijodiy ustuvorlik ruhida tarbiyalangan) shaxsgina amal-
da ekologik xavfsizlikni ta’minlashga hissa qo‘sha oladi.
5
Do'stlaringiz bilan baham: | 
