Геодезиядан 1-практикум

4.Трубанинг айланиш ўқи чизғичнинг остки сиртига параллел бўлиши керак.
Бу шартни теодолитнинг учинчи шартига ўхшаш текшириб кўрилади. Мензула бирон - бир бино деворидан 20 - 30м масофада ўрнатилиб, планшет горизонтал ҳолатга келтирилади. Деворнинг баландроқ қисмида аниқ кўринадиган М нуқта танлаб олиниб, кўриш трубаси шу нуқтага тўғриланади. Кейин объектив кўриш трубаси тахминан горизонтал ҳолатга келгунча пасайтирилади ва деворда ўша нуқтанинг проекцияси m₁ қалам билан белгиланади. Труба зенит орқали айлантирилиб, кипрегель 180⁰ га бурилади ва яна аввалгидек М нуқта иккинчи марта проекцияланиб, деворда m₂ нуқта белгиланади. М нуқтанинг проекциялари m₁ ва m₂ нуқталар бир - бирининг устига тушса, шарт бажарилган бўлади. Аслида бу шартнинг бажарилиши асбоб ишлаб чиқарилган заводда таъминланган бўлади. Агарда шарт бажарилмай қолса, бунга текширишни бир неча марта такрорлаб, ишонч ҳосил қилингач, асбоб махсус устахонага юборилади.
5. Иплар тўрининг вертикал ипи трубанинг айланиш ўқига перпендикуляр бўлиши керак.
Бу шартни текширишда узоқда яхши кўринадиган нуқта танлаб олиниб, кўриш трубаси шу нуқтага тўғриланади. Бунда кўриш майдонида иплар тўрининг вертикал ипи билан бош эгри чизиқ кесишган нуқта кузатилаётган нуқта тасвирига туташтирилган бўлади. Кўриш трубаси қаратиш винти ёрдамида секин пастга бурилади. Агар кузатилаётган нуқта тасвири кўриш майдонининг юқори четига вертикал ип бўйича силжиса, шарт бажарилган бўлади. Акс ҳолда иплар тўри призмасининг буриш йўли билан камчилик бартараф қилинади. Тузатиш устахонада бажарилади.

5. 
   Кўриш трубасининг коллимацион текислиги (кўриш ўқи орқали ўтувчи вертикал текислик) чизғичнинг йўнилган қиррасидан ўтиши ёки унга параллел бўлиши керак.
   

Кўриш трубаси узоқдаги яхши кўринадиган предметга тўғриланади ва чизғичнинг йўнилган қирраси учлари ёнига тик қилиб иккита нина қадалади. Кейин кузатилаётган нуқтага шу икки нина йўналиши бўйича қаралади. Агар ниналар орқали ўтаётган кўриш нури кузатилаётган нуқта орқали ўтса, шарт бажарилган ҳисобланади. Акс ҳолда, планшет бурилиб ниналар орқали ўтаётган кўриш нури кузатилаётган нуқтага тўғриланади. Шунда трубадан қаралганда, кўриш майдонида кузатилаётган нуқта тасвири силжиган бўлади. Бу силжишни бартараф қилиш учун колонка билан чизғични бирлаштирувчи винтлар бир оз бўшатилиб, колонка бурилиб кўриш трубаси нуқтага тўғриланади ва бўшатилган винтлар маҳкамланади. Бироқ бу тузатишни бажармаслик ҳам мумкин, чунки съёмка пайтида ўлчаш кипрегелнинг фақат бир вазиятида (масалан, ДЧда) бажарилади ва хатолик съёмка сифатига таъсир этмайди.