Геодезиядан 1-практикум

Саноқ олиш қулай бўлиши учун ҳар дециметрли бўлакнинг дастлабки бешта сантиметрли бўлаклари «Е» ҳарфи кўринишида бирлаштирилган.

Рейкаларнинг қора томонида саноқ нолдан (61 - шакл, а) қизил томонида эса, ихтиёрий сондан, масалан 4687мм дан (61 - шакл, б) бошланади. Натижада нивелирлашда қўлланилаётган рейкалар жуфтининг қора ва қизил томонидан олинган саноқлар фарқи доимий қийматга тенг бўлади. Икки томонли рейкалар қўлланилганда нивелирнинг баландлигини ўзгартирмасдан туриб нисбий баландликни икки марта, яъни қора томондан олинган саноқлар ва қизил томондан олинган саноқлар бўйича аниқлаш мумкин.
Нивелир рейкалари уч турда: РН - 05, РН - 3 РН - 10 шифрлари билан чиқарилади. Шифрдаги сонлар 1км нивелирлаш йўлидаги хатолик қийматини мм да ифодалайди. РН- 05 рейкалар I, II класс нивелирлаш, РН - 3 рейкалар III, IV класс нивелирлаш ва РН - 10 рейкалар техник нивелирлаш учун мўлжалланган. Бироқ техник нивелирлашда кўпроқ РН-3 рейкалари қўлланилади. Узунлиги 3000мм ли рейкалар яхлит (61 - шакл, в) ёки букланадиган (61- шакл, г), 4000мм ли рейкалар эса, фақат букланадиган қилиб чиқарилади. Баъзан букланмасдан, сурилиб йиғиладиган (сурилма) рейкалар (61 - шакл, д) ҳам учрайди.
Дала ишларини бошлашдан олдин рейкаларнинг бутунлиги, бўлаклар ва рақамлар бўёғининг кўчмаганлиги, маҳкамлаш мосламаларининг ишлаши (букланадиган ёки сурилма рейкаларда) ва учлардаги металл қопламаларнинг мустаҳкамлиги кўриб чиқилади. Кейин қуйидаги текширишлар бажарилади.



61 - шакл. Нивелир рейкалари

1. 
   Рейкалар жуфтидаги метрли оралиқларнинг ўртача қийматини аниқлаш.
   

Текшириш Женева чизғичи (зангламайдиган оқ металлдан ясалган, узунлиги 1м, эни 40 - 55мм, икки ёғи қия йўнилган ва бир томони 0,2мм, иккинчи томони эса, 1мм ли бўлакларга бўлинган махсус чизғичи) ёрдамида бино ичида бажарилади.

Текширишни бошлашдан олдин метрли оралиқлар, яъни қора томондаги 01, 10, 20, 29; қизил томондаги 47, 57, 67, 76 дециметрли бўлакларнинг бошланиши ўткир қалам билан металл чизғич ёрдамида белгилаб олинади. Рейкани эгилмайдиган қилиб горизонтал ҳолда ётқизилади. Кейин Женева чизғичи ёрдамида ҳар бир метрли оралиқ (01-10, 10-20, 20-29 ва 47-57, 57-67, 67-76) икки марта: тўғри ва тескари йўналишда ўлчанади. Хар бир метрли оралиқда Женева чизғичининг ўнг ва чап учларидан олинган саноқлар фарқи 0,1мм дан ошмаслиги керак.

Рейкалар жуфтидаги метрли оралиқларнинг ўртача қийматлари бир -биридан 0,8мм гача фарқ қилиши мумкин.